Του Βασίλη Πανάγου
Από την παρατεταμένη σε ένταση και διάρκεια βροχόπτωση ο άνυδρος -πριν από μερικές ημέρες- Πορταϊκός ανέβασε ξαφνικά την στάθμη του, χωρίς ωστόσο να υπάρξουν προβλήματα υπερχείλισης και καταστροφών. Η μετεωρολογική υπηρεσία προέβλεψε τα ακραία καιρικά φαινόμενα και η ενημέρωση από την πλευρά της πολιτικής προστασίας ήταν έγκαιρη.
Όμως, σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να καταστεί προβλέψιμο το εύρος μιας ενδεχόμενης φυσικής καταστροφής. Όλα συμβαίνουν εντελώς ξαφνικά και απροειδοποίητα, όπως και στη γειτονική κωμόπολη του Μουζακίου που γνώρισε την οργή του πλημμυρισμένου Πάμισου.
Οι άνθρωποι αποδίδουν –συνήθως- το κακό σε φυσικά αίτια, παραβλέποντας τις δικές τους άστοχες ενέργειες. Κι όμως, η παλιά κοίτη του Πάμισου αφανίστηκε και η διαδρομή του ποταμού άλλαξε από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις, όπως αναφέρει ο Ν. Παλάντζας σε άρθρο του το 1998 στην τοπική εφημερίδα της Καρδίτσας “ΠΡΩΙΝΟΣ ΤΥΠΟΣ”. Αντίστοιχα γεγονότα βιώνουμε τακτικά στη χώρα μας με τα μπαζωμένα ρέματα.
Η βυζαντινή προσωνυμία του ποταμού Πλήρης και Μπλιούρης (γεμάτος, ορμητικός, πλημμυρισμένος) δεν αποδόθηκε τυχαία. Τα ορμητικά νερά του παρέσυραν κορμούς δέντρων που έφραξαν τη ροή του ποταμού στο ύψος της παλιάς γέφυρας, όπου είναι και το στενότερο σημείο της κοίτης, με αποτέλεσμα την υπερχείλιση του.
Τον περασμένο Ιούνιο υπογράφηκε από την Περιφέρεια Θεσσαλίας η έγκριση της μελέτης για την κατασκευή αντιπλημμυρικών έργων στον Πάμισο ποταμό, με προϋπολογισμό που αγγίζει τα 900.000 ευρώ. Δυστυχώς, ο “Ιανός” και τ’ αδερφάκια του δεν καταλαβαίνουν από υπογραφές κι ούτε ξέρουν να περιμένουν για το πότε θα ολοκληρωθούν τα έργα. Όταν έρθει η στιγμή να χτυπήσουν, θα χτυπήσουν, και μάλιστα για τα καλά. Από την άλλη πλευρά, οι άνθρωποι αντιμέτωποι με τα στοιχεία της φύσης θα πρέπει να επιζητούν την προστασία της ζωής τους και της περιουσίας. Επιβάλλεται να σέβονται το φυσικό περιβάλλον και να φροντίζουν για τον καθαρισμό των ρεμάτων και των αποχετευτικών δικτύων.
Ο Πορταϊκός, ποταμός όμορος του Πάμισου και του ιδίου περίπου μεγέθους, πλημμύριζε αρκετές φορές κατά το παρελθόν. Οι κάτοικοι της Πύλης ζούσαν με τον φόβο της καταστροφής και αποκαλούσαν τον ποταμό «Ανάποδο». Στις μέρες μας το φαινόμενο της υπερχείλισης του Πορταϊκού έχει πια εξαλειφθεί. Από το 1960 και μετέπειτα στην κοίτη του Πορταϊκού κατασκευάστηκαν μεγάλα και πολυδάπανα έργα αντιπλημμυρικής προστασίας που θωρακίζουν την Πύλη, την Πόρτα Παναγιά και τα πεδινά χωριά. Πριν γίνει αναφορά σε αυτά, μια σύντομη ιστορική αναδρομή στα πλημμυρικά φαινόμενα που έπληξαν την Πύλη έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Ο κίνδυνος της καταστροφής από την υπερχείλιση των νερών του ποταμού ήταν ορατός από τα πανάρχαια χρόνια. Παρόλα αυτά, στα ριζά του Κόζιακα και κοντά στην όχθη του Πορταϊκού οι αρχαίοι και οι βυζαντινοί έκτισαν ναούς, μοναστήρια, υδροκίνητα εργαστήρια και σπίτια. Μάλιστα, για την προστασία των κτηρίων της μονής έκτισαν τρεις ισχυρούς περιβόλους.
Προφορικές μαρτυρίες κατοίκων της Πόρτας που έζησαν τον 19ο αι. αναφέρουν ότι παλιότερα ο ποταμός ήταν βαθύτερος και στις όχθες υπήρχαν δεντροστοιχίες από μεγάλα πλατάνια. Η κοπή των δέντρων άλλαξε τη ροή των νερών του ποταμού και οι πλημμύρες έκαναν συχνότερα την εμφάνισή τους. Το 1888, ο πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης ανέθεσε σε γάλλους μηχανικούς τη σύνταξη μελέτης για την κατασκευή αντιπλημμυρικών έργων, που έμεινε στα χαρτιά. Το 1911 ο αρχαιολόγος Απ. Αρβανιτόπουλος που επισκέφτηκε την Πόρτα Παναγιά, αναφέρει ότι τα νερά του ποταμού ξεπερνούσαν το ένα μέτρο στο εσωτερικό του βυζαντινού ναού.
Το 1931 ο Πορταϊκός υπερχείλισε στο ύψος του σημερινού δημαρχείου, προκαλώντας ανυπολόγιστες καταστροφές στην Πύλη, το Παλαιομονάστηρο και σε άλλα πεδινά χωριά. Ανάλογες ήταν οι καταστροφές του 1936, όταν η Πύλη και η Πόρτα Παναγιά θα κατακλυστούν από τα νερά του ποταμού. Το 1934, ανοίχτηκε γύρω από την εκκλησία της Πόρτας Παναγιάς αποστραγγιστική τάφρος. Εργασία η οποία έγινε με την προσωπική επίβλεψη του καταξιωμένου αρχαιολόγου και ακαδημαϊκού Αν. Ορλάνδου και αποδείχτηκε σωτήρια για την προστασία του βυζαντινού μνημείου. Στις 16 Απριλίου του 1936 πραγματοποιήθηκαν εργασίες ενίσχυσης του αναχώματος για την προστασία των οικισμών της Πύλης και της Πόρτας Παναγιάς.
Το 1950 κατασκευάστηκε το φράγμα του Ροπωτού το οποίο περιόρισε σημαντικά την ταχύτητα της ροή των υδάτων και το φαινόμενο της πλημμύρας. Τον Μάρτιο του 1958, τα νερά του Πορταϊκού διογκώθηκαν επικίνδυνα από τις συνεχείς βροχοπτώσεις και από το λιώσιμο των χιονιών στα βουνά. Οι κάτοικοι της Πόρτας και των γειτονικών χωριών δούλευαν μέρα και νύχτα για να ενισχύσουν τα αναχώματα. Τα μεσάνυχτα της 11ης Ιανουαρίου 1960 οι κάτοικοι της Πύλης ξυπνούν από τους χτύπους της καμπάνας.
Ο όγκος των νερών του Πορταϊκού αυξήθηκε επικίνδυνα και το ανάχωμα κινδύνευε να σπάσει. Οι κάτοικοι πέρασαν αγωνιώδη νύχτα τοποθετώντας στο ανάχωμα 500 και πλέον τσουβάλια με χώμα. Το ίδιο σκηνικό θα επαναληφθεί και με την πλημμύρα της 18ης Ιανουαρίου 1960. Την άνοιξη του 1960 ξεκίνησαν οι εργασίες τοποθέτησης αντιπλημμυρικού πλέγματος κατά μήκος της κοίτης. Στις 22 Μαΐου 1976, ολοκληρώθηκε η κατασκευή του φράγματος Πύλης. Ένα σημαντικό αρδευτικό και αντιπλημμυρικό έργο το οποίο συνέβαλε στην προστασία των βάθρων της τοξωτής γέφυρας. Το 2006 επικυρώθηκε η μελέτη της οριοθέτησης της κοίτης του Πορταϊκού (ΦΕΚ 86/2006).
Ενώ, το 2007 ολοκληρώνεται η διευθέτηση της κοίτης του Πορταϊκού ποταμού, από το ύψος της τοξωτής γέφυρας μέχρι την γέφυρα Γκίκα. Έγιναν εργασίες διαπλάτυνσης και εμβάθυνσης της κοίτης με την κατασκευή ισχυρού αναχώματος ενισχυμένο με αντιπλημμυρικό πλέγμα (σαραζανέτι). Επιπλέον, ενισχύθηκαν και τα βάθρα των γεφυριών. Αυτό το εξαιρετικής σπουδαιότητας αντιπλημμυρικό έργο με προϋπολογισμό 1.450.000 ευρώ, έδωσε οριστική λύση στο πρόβλημα της υπερχείλισης του Πορταϊκού.
Η οριοθέτηση της κοίτης είναι παράλληλα και ένα έργο αναπτυξιακό, με πολλαπλά οφέλη, εφόσον κάποια στιγμή προχωρήσουν οι εργασίες ανάπλασης της παρόχθιας ζώνης. Άλλωστε, οι πόλεις και οι οικισμοί που διαρρέονται από ποταμούς προσφέρουν ξεχωριστή ομορφιά και αξιοποιούνται τουριστικά. Στις 2 Ιανουαρίου 2015 τα νερά του Πορταϊκού διογκώθηκαν περισσότερο σε σχέση με την πρόσφατη καταιγίδα, χωρίς ωστόσο να υπάρξει κάποιο πρόβλημα ή ανησυχία.
Το αντιπλημμυρικό έργο του 2007 αποδεικνύεται αρκετά ισχυρό και διαψεύδει τους ελάχιστους αδαείς που επικαλούνται τον κίνδυνο του ποταμού για να μη δημιουργηθούν αθλητικές εγκαταστάσεις στη θέση «Λυγαριές». Να θυμίσω, ότι η ενίσχυση του αντιπλημμυρικού πλέγματος και το ύψος του αναχώματος είναι το ίδιο και στις δυο πλευρές της όχθης του Πορταϊκού. Συνεπώς, αν πλημμύριζε το γήπεδο θα θάβονταν κάτω από τα λασπόνερα και η Πύλη.
Παρόλα αυτά, δεν δικαιολογείται κανένας εφησυχασμός. Για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής απαιτείται σχεδιασμός και εγρήγορση. Ο Δήμος Πύλης σε συνεργασία με την Περιφέρεια Θεσσαλίας και με τις αρμόδιες τεχνικές υπηρεσίες θα πρέπει να προβούν άμεσα στον καθαρισμό της κοίτης του Πορταϊκού από τα περιττά μπάζα και τα φυτεμένα δέντρα (η κοίτη σε ορισμένα σημεία θυμίζει δάσος).
