Πρὸ 53 ἐτῶν…
Ἀφιερώνεται στὴ μνήμη τοῦ «Ὁλοκαυτώματος τῶν Ἑβραίων».
«…ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΣΚΟΤΩΣΕΙΣ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ…»
- Μιὰ Ἔκθεση στὸν «ΠΑΡΝΑΣΣΟ» ( Γενάρης, 1965)
στὴ μνήμη τῶν Ἑβραιοπαίδων.
Γράφει ὁ Πολυχρόνης Στεφ. Νταλάσης*
Τὸ παρὸν κείμενο , ἀναδημοσιεύεται ἐπ’ εὐκαιρίᾳ τῶν ἀποκαλυπτηρίων ( Κυριακὴ, 11 Νοεμβρίου 2018) τοῦ «μνημείου-δάκρυ» τοῦ ὁλοκαυτώματος στὴν πόλη τῶν Τρικάλων. -ἐνάντια στὴν ἱστορικὴ λήθη- γιὰ τοὺς 139 νεκροὺς τρικαλινοὺς Ἑβραίους τῶν στρατοπέδων συγκέντρωσης(1941-1944).
Δημοσιεύθηκε, πρὸ ἐτῶν καὶ ἄλλη φορὰ στὸν τοπικὸ τύπο («Τρικαλινὰ ΝΕΑ», στὶς25-2-1970 & « Η ΕΡΕΥΝΑ», στὶς 6 Μαΐου 1978, ὑπὸ τοῦ συντάκτου του κ. Πολυχρόνη Στεφ. Νταλάση, ὄντος τότε Διδασκάλου, ἀντιστοίχως: α) Δημοτικοῦ Σχολείου Στουρναραίϊκων καὶ β) 7ου Δημ. Σχολείου Ἁγίας Μονῆς Τρικάλων). Τὸ ἀναδημοσιεύουμε . Ἔχει νὰ μᾶς ’πεῖ πολλά…
Πέρασαν 53 χρόνια ἀπό το Γενάρη τοῦ 1965, ἀπὸ τότε ποὺ ἐπισκέφθηκα τὴν Ἔκθεση ζωγραφικῆς καὶ ποιημάτων τῶν Ἑβραιοπαίδων τοῦ στρατοπέδου ΤΕΡΕΖΙΝ.
Ἡ Ἔκθεση ὠργανώθηκε ἀπό τον ἙλληνοΤσεχοσλαβακικὸ Σύνδεσμο Ἰσραηλινῆς κοινότητος Ἀθηνῶν στὴν αἴθουσα τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου «ΠΑΡΝΑΣΟΣ» καὶ κράτησε ἀπὸ 11-1-1965 μέχρι 31-1-65.
Πολὺς κόσμος τὴν ἐπισκέφθηκε καὶ ὅλοι μὲ μάτια δακρυσμένα ἀντίκρυζαν τὰ ἐκθέματα.
Ἐνοιωθες νὰ σὲ τυλίγει «μαυροφόρα ἀπελπισιά»· ἔφερνες στὴ θύμησή σου τὴ λαχτάρα τῶν γονέων ποὺ ἀντίκρυζαν τὸ ἅρπαγμα τῶν παιδιῶν τους κι ἔβλεπες μὲ τὰ μάτια τῆς ψυχῆς «στὶς παλάμες νὰ κρύβουν τὰ πρόσωπά τους», ἐνῶ ἡ κραυγή «τὸν κόσμο μας τὸν θέλουμε ἐμεῖς πιὸ εὐτυχισμένο…», ἀντηχοῦσε .…
ΤΕΡΕΖΙΝ!…Ἕνας κόσμος ὁλόκληρος! Ἕνας σταθμὸς πορείας τῶν Ἑβραίων πρὸς τὸ θάνατο!…. Ἕνας Γολγοθᾶς ἑνός λαοῦ καὶ πρὸ παντὸς παιδιῶν!….Ἕνας σταυρός-στίγμα τοῦ πολιτισμοῦ στὴν ἱστορία τῶν λαῶν!….
Τὸ ΤΕΡΕΖΙΝ βρίσκεται 60 χλμ. ἔξω ἀπὸ τὴν Πράγα. Τὸ ἔχτισε ὁ αὐτοκράτορας τῆς Αὐστρίας Ἰωσὴφ ὁ Β΄ γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῶν Ρώσσων.
Τὸ φρούριο αὐτὸ μετετράπη σὲ στρατόπεδο συγκεντρώσεως ἀπ’ τοὺς Γερμανοὺς κατὰ τὸν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Εἶναι γνωστὸ πὼς ἀπεφάσισαν νὰ ἐξοντώσουν τελειωτικὰ ὅλους τοὺς Ἑβραίους τῆς Εὐρώπης καὶ στὸ σχέδιό τους συγκέντρωσαν Ἑβραίους ἀπὸ τὴ Βοημία, τὴ Μοραβία καὶ γενικὰ ἀπό ὅλη τὴν Εὐρώπη.
Ἔτσι, ἀπὸ 8.000 ποὺ ἦταν ὁ πληθυσμὸς τῆς μικρῆς αὐτῆς πόλης, ἔφτανε τὸ Φθινόπωρο τοῦ 1942 στὶς 50.491 κατοίκους. Ἀπὸ ἐκεῖ μετέφεραν τοὺς Ἑβραίους στοὺς φούρνους καὶ στοὺς θαλάμους τῶν ἀερίων.
Στὸ ΤΕΡΕΖΙΝ κλείστηκαν 15.000 παιδιά. Ἀπὸ αὐτὰ γύρισαν μόνο ἑκατό!…
Ἐκεῖ, στὸ αἶσχος αὐτὸ τοῦ Γερμανικοῦ Λαοῦ, γνώρισαν κάθε εἴδους ταπείνωση, κλεισμένα σὲ αὐλές καὶ βρώμικους τοίχους, σὲ σκονισμένες καὶ βρώμικες αὐλές.
Τὰ ἔδιωξαν ἀπ’ τὰ σχολεῖα.
Εἶχαν ραμμένα ἀστέρια στὰ ροῦχα τους καὶ «μονάχα στὰ νεκροταφεῖα μποροῦσαν νὰ παίζουν…».
Ἐκεῖ γνώρισαν τὴ φρίκη καὶ τὴν ταπείνωση!….Ἔπαιζαν στοὺς αὐλόγυρους. Κάπου-κάπου, ἄφηναν νὰ ἀνεβαίνουν στὶς ἐπάλξεις τοῦ φρουρίου. Ἐκεῖ ἔπαιρνα λίγο καθαρὸ ἀέρα!
Κρυφὰ διάβαζαν καὶ σκιτσάριζαν. Πῶς πέρασε ἀπὸ ἐκεῖ ἡ ζωή!…Πῶς περνᾶνε τρεῖς μῆνες, ἕξη, ἕνα, δυὸ χρόνια!, ὅσο νὰ μεταφερθοῦν στοὺς φούρνους. Καὶ τί δεν εἶδαν οἱ ψυχοῦλες ἐκεῖνες!… Νεκροφόρες νὰ τὶς σέρνουν ἄνθρωποι!…Τοὺς φαίνονταν τὰ νοσοκομεῖα σὰν κῆποι εὐτυχισμένοι, σὰν παράδεισοι!
Τὰ φέρετρα στοιβαγμένα τὸ ἕνα ἐπάνω στὸ ἄλλο.
Καὶ ἐκτελέσεις ἀκόμα εἶδαν καὶ τὶς ζωγράφισαν, ὅπως ἡ εἰκόνα τοῦ Ζοζέφ Νεβἀη (12 ὲτῶν) ὁ «ἀπαγχονισμός».
Στὸ μικρὸ διαφωτιστικὸ φυλλάδιο ἀπ’ἔξω, βλέπει ἕνα σιδηροδρομικό συρμό νὰ πηγαίνει πρὸς τὸ σκοτάδι…Ἐπάνω ἔχει παιδιά, στὰ κεφάλια τῶν ὁποίων φτερουγίζει ὁ φωτοστέφανος τοῦ μαρτυρίου.
Ἐντυπωσιακὸ τὸ σκίτσο «Ἡ ζωὴ στὸ Τερεζίν» τοῦ Γεοῦντα Φλοῦσσε(14 ἐτῶν). Πίσω ἀπ’ τὰ σίδερα τῆς φυλακῆς, μερικοὶ κλεισμένοι ἀγναντεύουν.
Ξεχωρίζει ἡ μορφή τοῦ Γερμανοῦ μὲ τὴν μπότα. Ἐλάχιστοι στὸν περίβολο. Μεταξύ αύτῶν καὶ ἕνας Ἑβραῖος συνομιλεῖ. Στὸ στῆθος του ἔχει ραμμένο ἀστέρι, γιὰ διάκριση. Τὰ «λουλούδια στὸ βάζο» τῆς Μαρίας Φάντη( 13 ἐτῶν), μᾶς κάνει νᾶ σκεφτοῦμε τὴν ἥρεμη σκέψη της, τὸ ὄνειρο γιὰ ἕναν ἐλεύθερο κόσμο, γιὰ ἕναν ὄμορφο τόπο, πέρα μακρυὰ ἀπό την πόλη, στὸ ξαναγύρισμα τῆς λεύτερης ζωῆς, στῆς νοικοκυρεμένης….
Ἡ συγκίνηση κορυφώνεται σὰν διαβάζεις καὶ τὰ ποιήματα!…
Ἕνας κόμπος, «πνιγμοῦ θηλιά», στάθηκε στὸ λαιμό μου!
Άντέγραψα μερικὰ καὶ τὰ παραθέτω ἐδῶ στὴ μνήμη τῶν δημιουργῶν τους:
Ο ΦΟΒΟΣ
Δέχτηκε κτύπημα καινούργιο σήμερα τὸ Γκέτο,
Μιὰ σκληρὴ μοῖρα συνοδεύει
ἕνα φριχτὸ κακό.
Κραδαίνει ὁ θάνατος τὸ κρύο του
δρεπάνι ποὺ γυαλίζει
Χτυποῦν γοργά ἀπ’ τὴν ἀγωνία
οἱ πατρικές καρδιὲς
κι οἱ μανάδες στὶς παλάμες τους
κρύβουν τὰ πρόσωπά τους.
Ἡ ὀχιὰ τοῦ τύφου κουλουργιάζεται
στὸ λαιμὸ τῶν παιδιῶν τους,
ἡ ὀχιὰ τοῦ τύφου τὴ μερίδα της
τὴ διαλέγει ἀπ’ τὸ σωρό της
κι ἂν χτυπάῃ σήμερα
ἡ δική μου καρδιά
ἔφυγαν οἱ συντροφισσές μου.
Πᾶν στὸν ἄλλο κόσμο.
Κι οὔτε κανένας μπορεῖ νὰ ξέρει
ἂν θἂταν πιὸ καλά,
ἀντί νὰ βλέπω αὐτὰ ποὺ βλέπω,
νὰ χαθῶ κι ἐγώ.
Ἀλλά ὅμως ὄχι, Θεέ μου!
Ὄχι, θέλουμε νὰ ζήσουμε.
Ἀρνιόμαστε νὰ λιγοστέψουν
οἱ γραμμές μας,
τὸν κόσμο μας τὸν θέλουμε
ἐμεῖς πιὸ εὐτυχισμένο.
Ἂς φυλλαχτοῦμε ἀπ’ τὸ θάνατο.
Ἂς πάῃ ὁ κόπος χαμένος.
ΕΥΑ ΠΙΣΚΛΑ
Γεννήθηκε 15-5-1929,
συνελήφθη 16-4-1942,
χάθηκε στὸ Ὄσβετὶμ στὶς 18-12-1943.
Ο ΚΗΠΟΣ
Μικρὸς κῆπος γεμᾶτος
τριαντάφυλλα
Μοσχοβολάει ἡ ἀλέα στενή.
Ἕνας μικρούλης ἄνθρωπος
περπατάει ἐκεῖ.
Παιδάκι λεπτοκαμωμένο
καὶ ὤμορφο, πολὺ ὤμορφο,
σἂν ἕνα μπουμπούκι
ποὺ ἀνοίγει.
Ὅμως, μετά, ὅταν ἀνθίσῃ
τὸ μπουμπούκι,
τὸ ὤμορφο ἀγόρι
δὲν θὰ ὑπάρχει πιά.
ΦΡΑΝΤΑ ΜΠΑΣ
Γεννήθηκε στὶς 4-9-30,
συνελήφθη στὶς 12-12-42,
πέθανε στὶς 28-1044 στὸ Ὄσβετιμ.
ΤΟ ΠΕΡΙΒΟΛΙ
Μικρὸ περιβολάκι
Γεμᾶτο τριαντάφυλλα
εὐωδιάζει.
Δρομάκι στενό,
τὸ ἀγοράκι πάνω του
διαβαίνει.
Ἀγοράκι μικρό, ὀμορφούλικο
Σἂν μπουμπουκάκι ποὺ ἀνοίγει.
Μὰ σὰν τὀ μπουμπουκάκι ἀνθίσει,
τὸ ἀγοράκι δὲν θὰ ὑπάρχει πιά.
ΦΡΑΝΤΙΣΕΚ ΜΠΑΣ,
Τὸν σκότωσαν 14 ἐτῶν.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΠΟΙΗΜΑ
Στὴ σιγαλιὰ ὁ τροχὸς
τῆς τύχης
ξετυλίγει τὸ νῆμα του.
Κι ἡ καρδιά, σἂν ἀργαλειὸς
τὴν κλωστὴ ὑφαίνει
ἀργά-ἀργά.
Ἡ ἀράχνη ἀγωνίστηκε
νὰ τὴν φθάσῃ.
Μὰ ἔπεσε.
Καὶ ποτὲ πιὰ δὲν ξαναβρῆκε
τὸ δρόμο πρὸς τὴν ἐλπίδα.
Γράφτηκε ἀπό παιδί 14 ἐτῶν
ποὺ σκοτώθηκε στὸ Ἄουσβιτς ταὸ 1944.
Η ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ
Ἡ τελευταία πεταλούδα
ποὺ εἶδα εἶχε ἕνα χρῶμα
κίτρινο, ἐκτυφλωτικό,
ἀνυπόφορα κίτρινο
σἂν δάκρυ τοῦ ἥλιου
ποὺ ἄξαφνα σκόνταψε
σ’ ἕνα βράχο…
Ἡ τελευταία, ἡ κίτρινη,
ἄχ, Θεέ μου, αὐτὴ η κιτρινη!
Φτερούγιζε ὅλο χάρη,
ἀνέβαινε, σίγουρη,
όσο σίγουρη γι αὐτήν,
ἀλαφροπέταε θέλοντας
νὰ φιλήσει τὸν κόσμο.
Σὲ λίγο κλείνω ἑφτά βδομάδες
ποὺ εἶμαι ἐδῶ.
Στὸ Γκέτο.
Ἐδῶ μὲ συναντῆσαν
οἱ δικοί μου, ἐδῶ
μὲ προσκαλουνε τὰ ὄμορφα
λουλούδια τῆς ἀσφάκας,
ὅπως ἐκείνην τὸ λευκὸ,
διάφανο κηροπήγιο
τῆς ἀνθισμένης καστανιᾶς
μές στὴν αὐλή μας.
Ὅμως ἐδῶ δὲν εἶδα νὰ πετάῃ
καμμιὰ πεταλούδα.
Ἐκείνη ποὺ εἶδα, ἡ κίτρινη
τὴν ἄλλη φορά,
ἤτανε σίγουρα ἡ στερνή.
Ἐδῶ στὸ Γκέτο
μιὰ πεταλούδα δὲν μπορεῖ
νὰ ζήσει οὔτε στιγμή.
Γραμμένο ἀπὸ τὸν
ΠΑΒΕΛ ΦΡΙΝΤΜΑΝ.
Γεννήθηκε στὴν Πράγα στὶς 7-1-1921.
Συνελήφθη στὶς 26-4-42 καὶ
σκοτώθηκε στὸ Ἄουσβιτς στὶς 29-9-44.
(Ἀπόδοση στὰ ἑλληνικά
ἀπὸ τὸν Νικηφόρο Βρεττάκο).
Τὰ σχέδια καὶ τὰ ποιήματα, ἀπόμειναν ἀπὸ τὰ παιδιἀ αὐτά. Εἶναι 4.000 σχέδια καὶ ποιήματα παιδιῶν ἀπὸ 8-14 ἐτῶν.
Εἶναι μιὰ συλλογὴ ποὺ βρέθηκε καὶ ποὺ δὲν πρόλαβαν νὰ καταστρέψουν οἱ Γερμανοί.
Εἶναι μοναδικὴ στὸν κόσμο καὶ βρίσκεται μαζὶ με ἄλλα λείψανα ἐξοντώσεως τῶν Ἑβραίων στὸ Κρατικὸ Ἑβραϊκὸ Μουσεῖο τῆς Πράγας.
Τίποτε ἄλλο δὲν ἔμεινε ἀπὸ τὰ παιδιὰ αὐτά.
«Ἀκόμα καὶ τὶς στάχτες τους τὶς σκόρπισαν πέρα στὰ χωράφια».
Ἀλλά, ἂν τὰ στόματά τους ἔκλεισαν, ὅμως τὰ σχέδια καὶ τὰ ποιήματα φωνάζουν «ἀλήθεια, ὑπόμνηση, ἐλπίδα».
Ὕστερα γεμᾶτος συγκίνηση, μὲ μάτια βουρκωμένα, καὶ μὲ χέρι τρεμάμενο καὶ βιαστικό, πλησίασα στο ΛΕΥΚΩΜΑ καὶ σημείωσα τοῦτα τὰ λόγια:
«Ὤ! ἰσχυροὶ τῆς γῆς! Δὲν σᾶς χρειάζεται ἄλλος πολιτισμός!
Δώσατε ἐξετάσεις καὶ ἀποτύχατε πανηγυρικά, καὶ στὸ Νταχάου καὶ στὴ μαρτυρικὴ Κύπρο! Πετᾶξτε τὸ ἔνδυμα τοῦ ἄκακου ἀρνιοῦ, «λύκοι ἅρπαγες, μὴ φειδόμενοι τοῦ ποιμνίου»… «Δικαιοσύνην μάθετε οἱ ἐνοικοῦντες ἐπὶ τῆς γῆς».
Ἀλάθητος ὁδηγὸς ἡ Γραφὴ καὶ ἡ Ἱστορία· ἀλλὰ τι λέω: Δι΄αὐτὰ δεν βρίσκεται «τόπος ἐν τῷ καταλύματι».
Τὸ 1936 ὁ Χίτλερ δέχτηκε τὴ δάδα τοῦ φωτὸς τῆς Ὀλυμπίας καὶ τὸ 1939-40 ἀνήμερο θεριό , παράφρων, ξεχύθηκε γιὰ σάρωμα τῶν πάντων…
Μᾶς χρειάζεται ἕνας Διογένης νὰ ψάξει μὲ τὸ φανάρι νὰ βρῇ ἄνθρωπο!…Τὸ «πολὺ φῶς» τοῦ Γκαῖτε, δὲν ἔφθασε νὰ ξεστραβώσῃ τοὺς παράφρονας!…
Ἀθῶα παιδάκια, ἁγνὰ κρίνα τοῦ ἀγροῦ, «ἀχάϊδευτα, ἄφκιαχτα κι αστολιστα» καὶ «παραπεταμένα», σηκωθῆτε,
«νὰ ίδεῖτε τὴ χαραυγὴ
ζωῆς καινούργιας ποὔρχεται,
και γίν’τε μιὰ φλογέρα
στοῦ δίκηου τὴν κραυγή…»
( ΚΙΤΣΙΟΣ ΑΝΥΦΑΝΤΗΣ).
Μὲ μιὰ φλογέρα, ποὺ τὸ γλυκὸ λάλημά της ν’ ἀκουστῇ στὰ τετραπέρατα τῆς γῆς, πὼς…«Ἐὰν μὴ γένησθε ὡς τὰ παιδία…». Ἀθήνα(31-1-65).
Στὸ ἀσανσέρ, φεύγοντας, τὰ βλέμματα τὰ δακρυσμένα τῆς ποιήτριας Καίτης Βέλιου –Τσογιοπούλου, τῆς Νηπιαγωγοῦ Νίνας Παναγιωτίδου καὶ τῆς Μαίρης Μπεράχα, σμίγουν μὲ τά δικά μου, ἐπίσης βουρκωμένα…
Μακάρι, τέτοια ἀποτρόπαια, φρικιαστικά, νὰ μὴν ξανασυμβοῦν στὸν πλανήτη μας. Ἡ εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ, νὰ βασιλέψει στὶς καρδιές ὅλων τῶν λαῶν…».
Τρίκαλα, 16-11-2018
*Ὁ Πολυχρόνης Στεφ. Νταλάσης (ἐτῶν 86), ἐκ Στουρναραίϊκων Τρικάλων εἶναι συνταξιοῦχος Δάσκαλος( μετεκπαιδεύθηκε στὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν 1963-65), Καθηγητὴς Μουσικῆς, Συγγραφέας, Λαογράφος -Μέλος τῆς Ἑλληνικῆς Λαογραφικῆς Ἑταρείας, Ὀφφικιάλιος Ἄρχων Πρωτοψάλτης Ἱ.Μ. Τρικκης & Σταγῶν, Ἐπίτιμος Πρωτοψάλτης῾Ν.Ζ.Πηγῆς (Σαραγίων) Τρικάλων, Ἔπίτιμος Πρόεδρος Σωματείου Ἱεροψαλτῶν Νομοῦ Τρικάλων, Μέλος τοῦ Συνδέσμου Γραμμάτων & Τεχνῶν Θεσσαλίας, Μέλος Συνδέσμου Ἐφέδρων Ἀξιωματικῶν Νομοῦ Τρικάλων ( Ἀντιπρόεδρος Δ.Σ).
