Toυ Ηλία Γιαννακόπουλου/Φ ι λ ο λ ό γ ο υ
“Πολιτική είναι η ικανότητα να παρουσιάζεις σήμερα τι θα γίνει αύριο και να εξηγείς αύριο γιατί δεν έγινε” (Ουίνστον Τσώρτσιλ).
Η πυρόπληκτη και πλημμυροπαθής Ελλάδα χωρίς να έχει επουλώσει τις πληγές της από την “οργή” της φύσης ετοιμάζεται να εκλέξει τους τοπικούς της άρχοντες.
Με δεδομένη την υποχώρηση του καύσωνα και των υψηλών θερμοκρασιών – φθινόπωρον γαρ – και με δεδομένον τον επερχόμενο εκλογικό αυτοδιοικητικό καύσωνα – αυτοδιοικητικές εκλογές γαρ – οι “δρομείς” (δήμαρχοι και υποψήφιοι ) ετοιμάζονται για τον “ωραίο” αγώνα της εκλογής ή της επανεκλογής για κάποιους. Σε αυτόν τον ωραίο αλλά και δύσκολο αγώνα όλοι προσδοκούν το καλύτερο και απεύχονται το χειρότερο.
Υποψήφιοι και Επικοινωνία
Τη χαρά της νίκης και την πίκρα-απογοήτευση της ήττας την καθορίζει σε μεγάλο βαθμό η ψήφος των πολιτών. Αυτούς, λοιπόν, καλούνται να πείσουν όλοι οι υποψήφιοι για την ικανότητά τους αλλά και για τη θέλησή τους να υπηρετήσουν με επιτυχία το γενικό συμφέρον, να λύσουν προβλήματα, να προτείνουν λύσεις και κυρίως να διατυπώσουν ένα όραμα για μία διαφορετική κοινωνία και έναν αποτελεσματικό τρόπο διοίκησης.
To θετικό ή αρνητικό για τους υποψηφίους είναι ότι δεν απευθύνονται στον άγνωστο ψηφοφόρο αλλά στον επώνυμο συνάνθρωπό τους. Ιδιαίτερα στις μικρές τοπικές κοινωνίες η επικοινωνία υποψηφίου και ψηφοφόρου εδράζεται στην προσωπική γνωριμία με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την δυσκολία ή ευκολία της πειθούς από την πλευρά του υποψηφίου.
Το πλαίσιο της επικοινωνίας μεταξύ υποψηφίου και ψηφοφόρου στις αυτοδιοικητικές εκλογές δεν περιλαμβάνει τα μεγάλα και ζέοντα ιδεολογικά θέματα της εποχής μας αλλά τα βασανιστικά προβλήματα της καθημερινότητας του πολίτη. Αυτό έχει ως συνέπεια τα λόγια και τα επιχειρήματα των υποψηφίων να είναι απαλλαγμένα από όρους και λέξεις βαρύγδουπες.
Ο ψηφοφόρος σε αυτήν την επικοινωνία αναζητά τον καθαρό λόγο, την αλήθεια, το όραμα αλλά εστιάζει και στο ήθος του υποψηφίου. Η άκρατη και άκριτη υποσχεσιολογία μπορεί να είναι ξεπερασμένη αλλά εξακολουθεί να ασκεί ακόμη κάποια δύναμη σε κάποιους που φαντάζονται τον εαυτό τους ως το κέντρο της κοινότητας, του δήμου και της χώρας.
“Τα λόγια ενός πολιτικού δεν φανερώνουν την ιδέα που έχει για το θέμα του, αλλά την ιδέα που έχει για το ακροατήριό του” (George Will).
Φυσικά δεν απουσιάζουν οι προσωπικές εκδουλεύσεις, οι εξυπηρετήσεις ή και κάποιες υπόγειες συμφωνίες που πολλές φορές λαμβάνουν την μορφή χρηματικής συναλλαγής. Ιστορικά έχουν καταγραφεί απίθανα αιτήματα των ψηφοφόρων αλλά και απίθανες υποσχέσεις των υποψηφίων για λύση-εις προβλημάτων που υπερβαίνουν τα όρια της εξουσίας και των αρμοδιοτήτων των τοπικών αρχόντων.
Το Ήθος των Υποψηφίων
Το παρασκήνιο αυτών των εκλογών είναι πλούσιο και ενδιαφέρον για τον μελετητή της ψυχολογίας του ψηφοφόρου όσο και της ηθικής και των εσωτερικών αντιστάσεων του υποψηφίου.
Ας επιστρέψουμε, όμως, στο ήθος των υποψηφίων που για πολλούς ψηφοφόρους αποτελεί το μοναδικό και μέγιστο κριτήριό τους για την τελική επιλογή τους.
“Το της πόλεως όλης ήθος, ομοιούται τοις άρχουσιν” (Ισοκράτης).
Σε αυτό οι ψηφοφόροι αναζητούν την ηθική με την ευρύτερη έννοια του όρου, τη συνέπεια λόγων και πράξεων, τη φιλαλήθεια, την τιμιότητα, την απλότητα, το φιλότιμο, την κοινωνική ευαισθησία και το σεβασμό στο δίκαιο και στον συνάνθρωπο.
Στο πεδίο του ήθους οι ψηφοφόροι, όμως, κατεξοχήν αναζητούν την πνευματική ευρύτητα, τις γνώσεις, τη θέληση και την αποφασιστικότητα. Κι αυτό γιατί θεωρούν πως οι υποψήφιοι και οι μελλοντικοί “τοπικοί άρχοντες” θα χειριστούν σημαντικά θέματα που προϋποθέτουν πνευματικά και ψυχικά χαρίσματα.
Δεν λείπουν, όμως, και οι περιπτώσεις που την ψήφο των πολιτών την καθορίζουν σε απόλυτο βαθμό η συγγένεια αίματος (σόι),η φιλία, η προσωπική γνωριμία και η επαγγελματική συνάφεια. Το γεγονός αυτό αναγκάζει τους υποψηφίους δημάρχους να επιλέγουν άτομα που έχουν τα παραπάνω γνωρίσματα. Το άγχος της ψήφου τους οδηγεί πολλές φορές στην επιλογή προσώπων με ανύπαρκτα προσόντα αλλά με πολύ μεγάλο κύκλο συγγενών ή γνωριμιών. Η αναγνωρισιμότητα του υποψηφίου συνιστά ένα ακόμα κριτήριο επιλογής για τον πολίτη στις αυτοδιοικητικές εκλογές.
«Να μένει το βύσσινο»
Στις μικρές τοπικές κοινωνίες, λοιπόν, κυριαρχούν εν πολλοίς η προσωπική γνωριμία, ο καθημερινός συγχρωτισμός με τον πολίτη, η κολακεία, η υποσχεσιολογία, η επίκληση παλιάς φιλίας, το χαμόγελο, το ανθρώπινο πρόσωπο, ακόμη-ακόμη και το κέρασμα. Γνωστή εξάλλου είναι και καταγωγή της φράσης να “λείπει το βύσσινο” που αποτυπώνει ανάγλυφα το βεληνεκές και την αποτελεσματικότητα του κεράσματος.
* (Ο μύθος λέει ότι κάποτε, κάποιος ψηφοφόρος ενός βουλευτή παρήγγειλε στο σερβιτόρο του καφενείου, που συναντήθηκαν, ένα γλυκό βύσσινο, για να τον κεράσει κι έτσι να πετύχει ένα ρουσφετάκι του. Ο βουλευτής, όμως, σκληρό καρύδι, δεν φαινόταν να θέλει να τον βοηθήσει. Αγανακτισμένος τότε ο ψηφοφόρος, που έβλεπε πως άδικα θα τον κερνούσε, φώναξε δυνατά στο σερβιτόρο: «Να μένει το βύσσινο!». Από το διαδίκτυο)
Υποσχέσεις και Επιχειρήματα
Στις αυτοδιοικητικές εκλογές επιπλέουν όσοι διαχειρίζονται σωστά το αληθοφανές των υποσχέσεων και το στοιχείο του εφικτού τους.
“Η υπόσχεση που δόθηκε ήταν μια αναγκαιότητα του παρελθόντος. Ο λόγος που δεν κρατήθηκε είναι μια αναγκαιότητα του παρόντος”
Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι να απουσιάζουν τα προγράμματα ή όταν υπάρχουν να αδιαφορούν γι αυτά οι πολίτες. Στα παράδοξα των αυτοδιοικητικών εκλογών –και ιδιαίτερα στις μικρές κοινωνίες και χωριά – είναι η επιλογή προσώπων που οι ψηφοφόροι δεν άκουσαν ούτε μία φορά κάποιο λόγο τους, επιχείρημα ή μία πρόταση για την επιθυμητή εικόνα της κοινωνίας από τους εκλεγμένους δημάρχους ή συμβούλους.
Είναι από τα αρνητικά αυτών των εκλογών όταν ο “λόγος” των υποψηφίων με τη ριζική έννοια του όρου (επιχείρημα, σκέψη, ικανότητα ομιλίας, πειθώ) απουσιάζει παντελώς από τους υποψηφίους και αντ’ αυτού κυριαρχούν η συγγένεια και οι νυχτερινές επισκέψεις και πιέσεις στο σπίτι του ψηφοφόρου με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Βέβαια να μην αδικούμε και κάποιους άλλους που γνωρίζουν καλά την τέχνη της επικοινωνίας, των δημόσιων σχέσεων και τις τεχνικές των σύγχρονων μέσων ενημέρωσης (Facebook, Tik Tok…).
Πειθώ ή Εξαγορά Ψήφων;
Οι δημοσιοσχεσίτες υποψήφιοι “οργώνουν” κάθε χώρο μαζικής συνάθροισης των ψηφοφόρων –λαϊκές αγορές και καφενεία – ανταλλάσσοντας γρήγορα λόγια και προσφέροντας πολλά χαμόγελα με τις απαραίτητες φιλοφρονήσεις για το σεβασμό και την εκτίμηση που τρέφουν προς το πρόσωπο και την ποιότητα του ψηφοφόρου. Ο ψηφοφόρος κολακεύεται πάντοτε εύκολα από ένα λόγο εκτίμησης προς το πρόσωπό του.
Στον χρόνο της προεκλογικής περιόδου δεν λείπουν και δύο ακραίες περιπτώσεις επικοινωνίας μεταξύ υποψηφίων και ψηφοφόρων. Η “εξαγορά ψήφων” και ο χρηματισμός των ψηφοφόρων μπορεί να έχει υποχωρήσει ως πρακτική στις μέρες μας, αλλά σε κάποιες οριακές περιπτώσεις στις μικρές κοινωνίες ανθοφορεί ακόμη. Είναι βέβαια οι περιπτώσεις που όλοι το γνωρίζουν ή το υποπτεύονται αλλά κανείς δεν έχει στοιχεία και γι αυτό παραμένει στα πλαίσια της μυθοπλασίας.
Υπάρχουν, όμως, και οι σπάνιες περιπτώσεις που ο υποψήφιος με λόγο μεστό και επιχειρήματα, με θέληση και όραμα προσπαθεί να σε πείσει για την ικανότητά του να δώσει λύσεις στα προβλήματα του τόπου του (κοινότητα, δήμος).
Είναι και οι περιπτώσεις που οι υποψήφιοι με σεμνότητα και ταπεινότητα, σεβόμενοι την ελευθερία του ψηφοφόρου, σού αφήνουν το “σταυρωμένο” ψηφοδέλτιο κι αποχωρούν ζητώντας ένα ηχηρό συγγνώμη για την ενόχληση. Προσωπικά είχα μία τέτοια για την επιλογή προέδρου του χωριού μου στις προηγούμενες αυτοδιοικητικές εκλογές.
Ένα άλλο στοιχείο που έλαβε τη μορφή “επιδημίας” σε αυτές τις εκλογές ήταν και η καθημερινή προβολή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης της προσχώρησης κάποιου υποψηφίου ή μη σε κάποια παράταξη. Τα συνοδευτικά κείμενα της φωτογραφίας του συνεργαζόμενου υποψηφίου τις περισσότερες φορές ήταν μη συμβατά με το περιεχόμενό του (πνευματικό, κοινωνικό).
Οι Τεχνικές Εκλογής
Ωστόσο στον αγώνα προς άγρα της ψήφου των πολιτών όλοι χρησιμοποιούν κάθε διαθέσιμο μέσο. Οι νυν δήμαρχοι πασχίζουν να πείσουν για την επανεκλογή τους, ενώ οι φερέλπιδες δήμαρχοι να πείσουν πως αυτοί είναι καλύτεροι και αξιότεροι των νυν δημάρχων.
“Δεν πρέπει να λες ψέματα. Κάπου-κάπου όμως, πρέπει να είσαι διφορούμενος”( Μάργκαρετ Θάτσερ.
Και οι δύο επωμίζονται βαρύ φορτίο, ο καθένας για διαφορετικούς λόγους, αλλά με την ίδια στόχευση, την επανεκλογή ή εκλογή.
Οι νυν Δήμαρχοι
Οι νυν δήμαρχοι αγωνίζονται και αγωνιούν για δύο πράγματα. Αρχικά οφείλουν να πείσουν για το μέγεθος και την ποιότητα του έργου τους κατά την πενταετία της δημαρχίας τους.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο οι νυν δήμαρχοι οφείλουν να πείσουν πως και η νέα πενταετία της δημαρχίας τους, που διεκδικούν, θα είναι εξίσου δημιουργική και εμπλουτισμένη με νέα έργα και όραμα για κάτι διαφορετικό. Κι αυτό γιατί οι ψηφοφόροι, όσο κι αν αξιολογούν θετικά το έργο των νυν δημάρχων, θέλουν κάτι περισσότερο και μία άλλη προοπτική και ευκαιρία για τον τόπο τους.
Ίσως ως τρίτο φορτίο των νυν δημάρχων θα μπορούσα να λογαριάσω και την υποχρέωσή τους να πείσουν πως ο αντίπαλός τους είναι υποδεέστερός τους και ενέχει κινδύνους η εκλογή του.
Οι Φερέλπιδες Δήμαρχοι
Από την άλλη πλευρά, οι άλλοι που διεκδικούν το δημαρχιακό θώκο, θα πρέπει αρχικά να αποδομήσουν το έργο των νυν δημάρχων ή να πείσουν πως η πενταετία τους ήταν μία “χαμένη πενταετία”.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο θα πρέπει να πείσουν για το έργο-α που υπόσχονται και να κοινοποιήσουν με απλό τρόπο το όραμά τους για μία άλλη προοπτική του τόπου τους. Κι αυτό γιατί οι ψηφοφόροι αρέσκονται στα οράματα όσο κι αν αυτά κινούνται τις περισσότερες φορές στα όρια του ευκταίου.
Οι νυν δήμαρχοι προβάλλουν εμφαντικά το σύνθημα της συνέχειας και του πετυχημένου διανθίζοντάς τον με το γνωστό από τον ποδοσφαιρικό χώρο “ομάδα που κερδίζει δεν αλλάζει”.
Στη φαρέτρα των επιχειρημάτων των φερέλπιδων δημάρχων για την αφύπνιση των ψηφοφόρων με στόχο να μην ξανακάνουν το ίδιο λάθος ψηφίζοντας τους νυν δημάρχους υπάρχει η άποψη του Μ. Λουντέμη:
“Το ίδιο λάθος δεν γίνεται δύο φορές. Τη δεύτερη φορά δεν είναι λάθος, αλλά είναι επιλογή”.
Οι αντίπαλοι και όσοι προσβλέπουν στην εκλογή τους και στην καταψήφιση των νυν δημάρχων προβάλλουν κι αυτοί εμφαντικά το σύνθημα “αλλαγή” που πολλές φορές συνοδεύεται από τους όρους: Νέα Πορεία, Ελπίδα για το Αύριο, Ανανέωση, Νέα Αρχή και πολλά άλλα παρόμοια και εύηχα.
“Μια αλλαγή αφήνει την πόρτα ανοιχτή για να μπουν και άλλες” (Μακιαβέλι).
Δεν γνωρίζω ποιο έργο-φορτίο είναι βαρύτερο. Πολλές φορές οι λεπτομέρειες, η προσωπικότητα των υποψηφίων δημάρχων και τα επικοινωνιακά τρικ κρίνουν μία εκλογή.
Αντιμαχία Αλήθειας και Ψέματος
Συμπερασματικά οι αυτοδιοικητικές εκλογές είναι μία αντιμαχία της “αλήθειας προς το Ψέμα”. Την δύναμή τους την αποτύπωσε με ενάργεια ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος στο ποίημά του “Αντίπαλες δυνάμεις”:
“Τόση δύναμη έχει η αλήθεια / που μπορεί τελείως να νικάει / ακόμα και το πιο καλοστημένο ψέμα./ Τόση δύναμη έχει το ψέμα / που μπορεί να επανέρχεται και να πείθει / παριστάνοντας μια νέα αλήθεια” (Ο δρόμος και πάλι).
Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον και επωφελές σε όλους – Υποψηφίους και Ψηφοφόρους – η ανάγνωση και η κατανόηση κάποιων στίχων του Τίτου Πατρίκιου από το Ποίημά του «Σε βρίσκει η ποίηση». Είναι μία άσκηση αυτογνωσίας και ετερογνωσίας για όλους μας πριν την κάλπη και την επιλογή μας.
Ίσως στους στίχους και στις διαπιστώσεις του ποιητή να βρούμε κάτι δικό μας ή κάτι από τους υποψηφίους που διεκδικούν την ψήφο μας. Αυτοί θα πρέπει να είναι έτοιμοι να απαντήσουν σε αυτά που περιγράφει ο ποιητής:
“Εκεί που συλλογίζεσαι ποιος είσαι και τι έκανες / πόσο ανοίχτηκες στους άλλους για να σε δεχτούν / πόσο επιδείχτηκες στο κοινό για να του αρέσεις / πως κλείστηκες τόσο πολύ για να προστατευτείς / σε τι έφταιξες σ’ εκείνους που σε απέρριψαν /…πότε έδωσες ένα στήριγμα σε κάποιον που το χρειαζόταν / πότε εγκατέλειψες τον άνθρωπο που σε είχε ανάγκη / πόσο αντέδρασες όταν έβλεπες να πλουτίζουν / αυτοί που έλεγαν ότι μάχονται για τους φτωχούς /όταν άκουγες να δημηγορούν υπέρ των αδικημένων / εκείνοι που αδικούσαν έχοντας πάντα δίκιο…”
