
Τα Θεοφάνια (ή Θεοφάνεια κατά την παλιά παραδοσιακή γραφή) είναι μία από τις μεγαλύτερες εορτές της Χριστιανοσύνης, που αποτελεί την τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου και εορτάζονται στις 6 Ιανουαρίου κάθε χρόνο.
Οι εορτές του Δωδεκαημέρου είναι η κατά σάρκα γέννηση, 25 Δεκεμβρίου – Χριστούγεννα, δεύτερη η Περιτομή, 1 Ιανουαρίου και η Βάπτιση, 6 Ιανουαρίου.
Το όνομα Θεοφάνια προκύπτει από τη φανέρωση των τριών προσώπων της Άγιας Τριάδας που συνέβη σύμφωνα με τρεις σχετικές ευαγγελικές περικοπές.
Η σημερινή εορτή αποκαλείται επίσης και Επιφάνια, Φώτα ή Εορτή των Φώτων.
Φώτα ονομάζονται επειδή όπως λέει στο τέλος το Απολυτίκιο της Εορτής, ήλθε ο Χριστός για να φωτίσει τον κόσμο, μπολιάζοντάς τον και πνευματικά δια του Βαπτίσματος και του Χρίσματος.
Πότε καθιερώθηκε ο εορτασμός των Θεοφανίων
Δεν είναι γνωστό με απόλυτη βεβαιότητα το πότε καθιερώθηκε ο εορτασμός της μνήμης του γεγονότος της Βάπτισης του Ιησού, ωστόσο φαίνεται να έχει εμφανιστεί πολύ νωρίς, στην πρώτη Εκκλησία των Χριστιανών. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς (Στρωματείς, βιβλ. α΄) αναφέρει πως κάποιοι αιρετικοί, οι περί τον Βασιλείδη γνωστικοί στις αρχές του 2ου αιώνα εόρταζαν την ημέρα της Βάπτισης του Κυρίου «προδιανυκτερεύοντες» και ότι η εορτή αυτή γινόταν κατ΄ άλλους μεν στις 6 Ιανουαρίου, κατ΄ άλλους στις 10 Ιανουαρίου.
Κατά τον 3ο αιώνα η εορτή φαίνεται κοινότατη σε όλη τη Χριστιανική Εκκλησία.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος παραδέχεται και περιγράφει την εορτή ως αρχαία πανήγυρι, μάλλον στην Αντιόχεια τη Μεγάλη, και ότι από εκεί την παρέλαβαν οι Γνωστικοί Βασιλειδιανοί. Κατά δε τις Αποστολικές Διαταγές (η΄ 38) η εορτή των Επιφανίων «ήγετο δια το εν αυτή ανάδειξιν γεγενήσθαι της του Χριστού θεότητος».
Στο τέλος του 3ου αιώνα προστέθηκε και άλλη έννοια στον εορτασμό αυτό που άρχισε να πανηγυρίζεται και ως ημέρα της «εν σαρκί» φανερώσεως του Κυρίου. Ούτως και στην Αλεξάνδρεια κατά τον Κασσιανό, και στη Κύπρο κατά Επιφάνιο. Από τότε, πολύ πιθανά να ξεκίνησε και ο εορτασμός των Χριστουγέννων.
Κατά τον 4ο αιώνα, η εορτή των Θεοφανίων γιορτάζεται πλέον με λαμπρότητα σε όλη την ανατολική Εκκλησία ως εορτή του φωτισμού της ανθρωπότητας δια του Αγίου Βαπτίσματος, απ’ όπου και το όνομα «Τα Φώτα», εορτή «των Φώτων» (Γρηγόριος Ναζιανζηνός λόγος 39, Αστερίου Αμάσ. Λόγος εις «εορτών των Καλενδών»).
Πηγή:makeleio.gr