«Οι Ανεξάρτητες Αρχές στην ελληνική οικονομία». Νέα έρευνα από την διαΝέοσις

Ανεξάρτητες Αρχές στην Ελλάδα

Ιστορία

• Εμφανίζονται με την ίδρυση του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ) ως «ανεξάρτητου οργάνου» το 1989. Ακολούθησαν η Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων (ΕΕΤΤ), το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ) και η Επιτροπή Ανταγωνισμού.
• Το 2001, στο πλαίσιο της συνταγματικής αναθεώρησης, 5 Ανεξάρτητες Αρχές κατοχυρώθηκαν συνταγματικά με το άρθρο 101Α: το ΕΣΡ, το ΑΣΕΠ, η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, ο Συνήγορος του Πολίτη και η Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών.

Λειτουργία

Οι ερευνητές καταγράφουν 26 ενεργές Ανεξάρτητες Αρχές. Τις ταξινομούν σε 4 κατηγορίες, ανάλογα με τη λειτουργία τους.

• Αρχές ρυθμίζουν οικονομικές αγορές, π.χ. ρυθμιστικές Αρχές ενέργειας, αποβλήτων και υδάτων (ΡΑΑΕΥ), σιδηροδρόμων (ΡΑΣ) και λιμένων (ΡΑΛ)
• Αρχές για την προστασία των δικαιωμάτων, όπως η ΑΔΑΕ, ο Συνήγορος του Πολίτη, ο Συνήγορος του Καταναλωτή και η Επιθεώρηση Εργασίας
• Αρχές που αφορούν την εποπτεία της δημόσιας διοίκησης (π.χ. ΑΣΕΠ ή Ελληνικό Δημοσιονομικό Συμβούλιο)
• Αρχές που δεν εμπίπτουν στις παραπάνω δραστηριότητες, όπως η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) ή η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ)

Αρμοδιότητές

Ανάλογα με την εκάστοτε Αρχή και το αντικείμενό της, υπάρχει σημαντική ποικιλία στη δραστηριότητα. Οι Ανεξάρτητες Αρχές μπορούν να:

• Χορηγούν ή ανακαλούν άδειες
• Εκδίδουν ρυθμίσεις ή οδηγίες
• Επιβάλλουν κυρώσεις
• Γνωμοδότην
• Διαπραγματεύονται ή επιλύουν διαφορές
• Συμμετέχουν σε διεθνή δίκτυα

Σκοπιμότητα

• Διασφάλιση της προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων, π.χ. το απόρρητο του ιδιωτικού βίου.
• «Θεσμικά αντίβαρα» σε παραδοσιακές δομές του κράτους, οι οποίες έχουν ως σκοπό να ελέγχουν με αμερόληπτο και αξιόπιστο τρόπο.
• Αποτελούν καταρτισμένους, τεχνικούς φορείς, οι οποίοι ρυθμίζουν αγορές, συνήθως κοινής ωφέλειας, όπως είναι η ενέργεια, οι μεταφορές ή οι τηλεπικοινωνίες.
• Συμμόρφωση με οδηγίες της ΕΕ.

Εγγυήσεις

Οι Ανεξάρτητες Αρχές λειτουργούν ανεξάρτητα από την εκτελεστική εξουσία. Μεταξύ άλλων, οι εγγυήσεις τους περιλαμβάνουν:

• Θητεία μελών ορισμένης διάρκειας χωρίς δυνατότητα ανάκλησης
• Ειδική διαδικασία επιλογής των μελών
• Ύπαρξη ασυμβίβαστων ιδιοτήτων
• Απουσία ελέγχου από κυβερνητικά όργανα ή άλλες διοικητικές αρχές
• Δυνατότητα αυτοτελών παραστάσεων σε δίκες
• Οικονομική ανεξαρτησία, όπως αυτή αποτυπώνεται από την έκταση οικονομικού ελέγχου και τον ίδιο προϋπολογισμό κάθε Αρχής

Προκλήσεις

• Διαφύλαξη της ανεξαρτησίας
• Δημοκρατική νομιμοποίηση
• Αποτελεσματικότητα της δράσης τους
• Διαφάνεια και επάρκεια των πόρων
• Νέες τεχνολογικές, οικονομικές ή περιβαλλοντικές προκλήσεις σχετικές με τη δραστηριότητά τους, π.χ. τεχνητή νοημοσύνη και προσωπικά δεδομένα

Οικονομικές Ανεξάρτητες Αρχές

Η έρευνα εστιάζει στις 8 Αρχές που σχετίζονται άμεσα με την οικονομία, δηλαδή είτε ρυθμίζουν συγκεκριμένες αγορές είτε μπορούν να παρέμβουν συνολικά στην αγορά:

• Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ)
• Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών & Ταχυδρομείων (ΕΕΤΤ)
• Επιτροπή Ανταγωνισμού
• Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας & Υδάτων (ΡΑΑΕΥ)
• Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων (ΡΑΣ)
• Αρχή Πολιτικής Αεροπορίας (ΑΠΑ)
• Ρυθμιστική Αρχή Λιμένων (ΡΑΛ)
• Επιτροπή Εποπτείας και Ελέγχου Παιγνίων (ΕΕΕΠ)

Διακυβέρνηση

• Ανομοιογένεια στον τρόπο επιλογής μελών.
• Συμμετοχή της Βουλής στην επιλογή μελών, έστω με γνωμοδότηση.
• Έκπτωση των μελών σε περίπτωση καταδικαστικής απόφασης.
• Οι ίδιοι πόροι είναι θεσμοθετημένοι για όλες τις οικονομικές Αρχές.
• Ανομοιογένεια στην επιρροή της εκτελεστικής εξουσίας, ειδικά όταν οι ίδιοι πόροι δεν επαρκούν.
• Κατάθεση έκθεσης έκθεσης πεπραγμένων στη Βουλή.
• Ανομοιογένεια στον τρόπο διακυβέρνησης και χρηματοδότησης.
• Υπάρχουν αρκετά περιθώρια ενίσχυσης της συμβολής τους στη βελτίωση των αντιστοιχιών αγορών.

Η διακυβέρνηση των Ανεξάρτητων Αρχών συγκριτικά με άλλες χώρες