Του Χριστόφορου Τριάντη
Η ιστορία ως γνώση και ως διδασκαλία, όταν δεν περιλαμβάνει τη γεωγραφία ή τον γεωγραφικό προσδιορισμό των γεγονότων (με τη χωροταξική και με τη γεωστρατηγική διάστασή τους), θεωρείται λειψή και αποδεικνύεται «μετέωρη». Η γεωγραφία όμως, δεν είναι μια επιστήμη που απλά συνεπικουρεί την ιστορική μνήμη στις σχολικές αίθουσες, είναι και ένα βασικό συστατικό εθνικού προσδιορισμού.
Η αξία της γεωγραφίας (ως συνισταμένη χάραξης πολιτικής), αναδείχθηκε κατά τον 19ο αιώνα. Οι μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης επειδή είχαν ανάγκη τη γεωγραφία, την προσάρμοσαν στα μαθήματα τής ιστορίας με κύρια κατεύθυνση να ικανοποιήσουν τις αποικιοκρατικές και ιμπεριαλιστικές τους βλέψεις. Ο όρος γεωπολιτική (σύμμειξη της γεωγραφίας και της ιστορίας) πλάστηκε από τους δημοσιογράφους μετά το 1976. Ήθελαν να παρουσιάσουν τη γεωγραφία, ως έναν από τους βασικούς παράγοντες της κήρυξης πολέμων. Είναι αλήθεια ότι το γεωγραφικό ανάγλυφο ήταν και είναι μια από τις κύριες αίτιες των συγκρούσεων (παγκοσμίως).
Η Γερμανία μετά την ήττα του Ναπολέοντα το 1815, και κυρίως μετά την ενοποίησή της από τον Βίσμαρκ (1870), καλλιέργησε με προσοχή την παγγερμανική γεωγραφία, απόλυτα συνδεδεμένη με την ιστορία. Οι Γερμανοί πίστευαν ότι στις σχολικές τάξεις πρέπει πρώτα να ξεκινήσει η αναγέννηση του έθνους και στη συνέχεια να λάβει «σάρκα και οστά» η κυριαρχία του Ράιχ (πανευρωπαϊκά). Υπερτόνιζαν λοιπόν, το γεγονός ότι εκατομμύρια συμπατριώτες τους ζούσαν έξω από τα σύνορα του κράτους, σε γειτονικές χώρες. Διέβλεπαν ότι η Αυστροουγγρική αυτοκρατορία δεν μπορούσε να παίξει το χαρτί του παγγερμανισμού, αφού ήταν σε παρακμή και σε λίγα χρόνια θα διαλυόταν.
Όλη αυτή η γεωγραφική υπέρ- αναφορά είχε στόχο να ξεκινήσει ο γερμανικός αλυτρωτισμός και μια σειρά εθνικών διεκδικήσεων. Όντως, υπήρχαν διάσπαρτες γερμανόφωνες μειονότητες στην Αλσατία – Λωρραίνη, στο Μπανάτο, στη Γαλικία , στις βαλτικές δημοκρατίες, στη Δανία, στο Τιρόλο, στον ρωσικό Βόλγα. Οι ναζιστές του Χίτλερ βρήκαν έτοιμο το έδαφος και πρόθυμους πολλούς Γερμανούς να δεχτούν την ιδεολογία του ζωτικού χώρου και την επέκταση προς πάσα κατεύθυνση.
Από την άλλη, ο σχεδιασμός των γερμανικών σχολικών προγραμμάτων ερχόταν σε αντίθεση -ιδιαιτέρως- με τη μεγάλη αντίπαλο της Γερμανίας στον ευρωπαϊκό χώρο, τη Γαλλία. Ο αυτοκράτορας, Ναπολέων ο Γ΄ (ανιψιός του μεγάλου Ναπολέοντα), προσπαθώντας να επεκτείνει την ακτίνα δράσης, αποφάσισε να αναθερμάνει τα γαλλικά σχέδια, ξεκινώντας από το Μεξικό. Οι περισσότεροι Γάλλοι αγνοούσαν που βρισκόταν αυτή η χώρα και τι γύρευαν εκεί. Το 1862, ο Ναπολέων Γ΄ έστειλε πολυάριθμα στρατεύματα στο Μεξικό για να στηρίξουν τον Μαξιμιλιανό των Αψβούργων. Αυτός διεκδικούσε τον βασιλικό θρόνο του μεξικάνικου κράτους, με τις ευλογίες των ντόπιων γαιοκτημόνων.
Γεωστρατηγικοί στόχοι του Ναπολέοντα Γ΄ ήταν να σταματήσει την επανάσταση των αυτοχθόνων Μεξικανών του Μπενίτο Χουαρέζ και να αποκτήσει η Γαλλία μια γερή βάση στην περιοχή, μιας και ο εμφύλιος πόλεμος στις ΗΠΑ (1861 – 1865) άλλαζε τα γεωπολιτικά δεδομένα. Η ήττα στο Μεξικό και η συντριβή των Γάλλων από τους Πρώσους (1870) ανάγκασαν τη γαλλική κυβέρνηση να ενισχύσει σημαντικά τα μαθήματα της γεωγραφίας και της ιστορίας, θεωρώντας ότι χρειάζεται κάτι παραπάνω από τις ένδοξες ημέρες των ναπολεόντειων επιτυχιών.
Η Αγγλία δεν έδειχνε ιδιαίτερη ζέση για την προώθηση της γεωγραφίας στα Πανεπιστήμια, είχε όμως τη φοβερή αγγλική διπλωματία και τις διάφορες εταιρείες που δραστηριοποιούνταν ανά τον κόσμο και οι οποίες είχαν άριστη γνώση των γεωγραφικών παραμέτρων της οικουμένης. Οι Άγγλοι, έμπειροι παίκτες στο αποικιακό παιχνίδι, υπήρξαν οι καλύτεροι χαρτογράφοι. Προσέφεραν στην ανθρωπότητα τους καλύτερους και πιο ακριβείς χάρτες ολόκληρων περιοχών. Στην Ιταλία, το μάθημα της ιστορίας συνδέθηκε με τη φιλοσοφία, ως κατάλοιπο της άλλοτε ρωμαϊκής κυριαρχίας στη Μεσόγειο.
Η επιδίωξη της Ιταλίας, ήδη από το 1911, ήταν να ανοίξει το γεωπολιτικό παιχνίδι, ως μια νέα Ρώμη. Ο Μουσολίνι επιθυμούσε να διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο στο μοίρασμα της βόρειας και ανατολικής Αφρικής (Λιβύη, Αίγυπτος, Ερυθραία, Αιθιοπία), αλλά και των Βαλκανίων.
Στην Ελλάδα, το μάθημα της Γεωγραφίας ήταν και είναι παραγκωνισμένο, ενώ η σύνδεσή του με την ιστορία είναι ανύπαρκτη. Τα γεγονότα παρουσιάζονται αποκομμένα από τον χώρο, σαν να συμβαίνουν σε έναν ιδεατό πλατωνικό σύμπαν, χωρίς καμία σύνδεση με το παρόν και τη γεωπολιτική. Το μάθημα γίνεται μόνο για να καλυφθούν κάποιες διδακτικές ώρες και όχι ως βάση αυτογνωσίας των πολιτών. Πατέρας και της Γεωγραφίας θεωρείται ο Ηρόδοτος (ο πρώτος που χρησιμοποίησε τη λέξη Ευρώπη ως πολιτικό – γεωγραφικό όριο με την Ασία), πολλοί όμως ελληνόπαιδες αδυνατούν να δείξουν στον χάρτη τοπωνύμια που άλλαξαν την παγκόσμια ιστορία : Μαραθώνας, Θερμοπύλες Σαλαμίνα, Πλαταιές, Μυκάλη.
Όσον αφορά, την ελληνική αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι λέξεις Αφγανιστάν, Πακιστάν- Ινδία, Ιράν, Ιράκ και Συρία – Παλαιστίνη ηχούν ως κενές περιεχομένου, αυτές είναι μερικές χώρες που ίσως βρίσκονται κάπου. Πολλά παιδιά περνούν τις βαθμίδες της εκπαίδευσης , αδυνατώντας να δείξουν στον παγκόσμιο άτλαντα την Ελλάδα και τις γειτονικές της χώρες. Η εκπαιδευτική διαδικασία επικεντρώνεται στο χρηστικό και στο πρόσκαιρο. Η γέφυρα με το παρελθόν, τις «εδαφικές συνιστώσες» και την ιστορία, απλώς παύει να υφίσταται.
Σήμερα, στα Βαλκάνια επιχειρείται ν’ αλλάξει η γεωγραφία ( και η ιστορία ), προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα ιμπεριαλιστικά σχέδια των μεγάλων δυνάμεων. Με όχημα το ΝΑΤΟ, διαμορφώνονται νέα σύνορα, ανοίγονται νέοι δρόμοι για αγωγούς και ενέργεια. Η πατρίδα μας σέρνεται –κυριολεκτικά- σε επώδυνους συμβιβασμούς που είναι και εθνικά επικίνδυνοι. Η ονοματοδοσία των Σκοπίων (Βόρεια Μακεδονία), λογίζεται από τους κυβερνώντες και τους «συμμάχους μας», ως μεγάλη επιτυχία ( άξια ενός Νόμπελ, και όχι μόνο).
Η ελληνική κυβέρνηση συρόμενη από τους «ευρωατλαντικούς θεσμούς», παραχώρησε εθνικό χώρο, αγνοώντας απροκάλυπτα τον ελληνικό λαό (την πλειοψηφία ). Άνοιξε την πόρτα στον σκοπιανιακό ( συγγνώμη βόρειο μακεδονικό, ήθελα να γράψω) αλυτρωτισμό, στην αμφισβήτηση των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων. Τώρα στη Μακεδονία, αύριο στη Θράκη, μεθαύριο στο Αιγαίο και την Κύπρο.
Είναι απαραίτητη λοιπόν η εγρήγορση των Ελλήνων. Κι αυτή η εγρήγορση έχει να κάνει και με «τα μαθήματα της ιστορίας και της γεωγραφίας». Η γνώση δεν οδηγεί μόνο στην κατανόηση των γεγονότων, κυρίως βοηθά στην «ευσυνειδησία» των πολιτών, ώστε να ξέρουν γιατί αγωνίζονται, τι υπερασπίζονται και τι διεκδικούν.
