Ιστορική και Αρχαιολογική παιδεία, μύηση στις αξίες και τα
πνευματικά αγαθά της ιστορίας και της παράδοσης, αρχιτεκτονική και
θρησκευτική εμπειρία υψηλής ποιότητας υπήρξε για την Α’ Τάξη του 9ου
Γυμνασίου Τρικάλων, η εξερεύνηση και ξενάγηση στον βυζαντινό ναό της
Κοιμήσεως της Θεοτόκου Καλαμπάκας και στα Άγια Μετέωρα: στις Μονές
Αγίου Στεφάνου και στο Μεγάλο Μετέωρο-Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος
την Παρασκευή, 12-12- 2025.
Η διδακτική αυτή επίσκεψη πραγματοποιήθηκε
στο πλαίσιο του μαθήματος της Τοπικής Ιστορίας με υπεύθυνη την κ.
Ηλιάδη Αμαλία, φιλόλογο-ιστορικό, Δ/ντρια του 9ου Γυμνασίου Τρικάλων
και συνοδό την κ. Διαμαντή Αριάδνη, φιλόλογο ειδικής αγωγής.
Οι ιστορικές έρευνες, οι αρχαιολογικές ανασκαφές και τα έργα
συντήρησης που διενεργήθηκαν τα προηγούμενα έτη, ανέδειξαν στην
τοπική, στην ευρύτερη ελληνική κοινωνία και στη διεθνή κοινότητα, το
ανυπέρβλητο βάθος και πλάτος αυτών των μνημείων της παγκόσμιας
πολιτιστικής κληρονομιάς.
Εξαιρετικά σημαντικά σημάδια του τόπου μας,
σημεία αναφοράς ιδιαίτερα της βυζαντινής, υστεροβυζαντινής και
μεταβυζαντινής περιόδου, αποτελούν παράλληλα αιτίες και αφορμές για να
επανεκτιμήσουμε και να αναδείξουμε ως εκπαιδευτικοί, μαθητές/τριες και
ως 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων εν γένει την αυταπόδεικτη αξία του «κοντινού»
μας και γι’ αυτό υποτιμημένου, πλούσιου ιστορικού, αρχαιολογικού και
πνευματικού μας παρελθόντος, αυτού που ζει και αναπνέει ακόμη δίπλα μας…
Η Βυζαντινή εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, η οποία βρίσκεται
στην παλιά πόλη της Καλαμπάκας, ανεγέρθηκε μεταξύ του 10ου και του
11ου αιώνα επάνω στα ερείπια μιας Παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Είναι
ρυθμού τρίκλιτης βασιλικής μικτού τύπου, έχει υπερυψωμένο και
φωτισμένο το μεσαίο κλίτος του νάρθηκα και το τρίβηλο.
Ο εξωνάρθηκας προστέθηκε τον 16ο αιώνα. Στον νότιο τοίχο είναι
εντοιχισμένα εξωτερικά πολλά αρχαία τμήματα ανάγλυφων ( ρόδακες,
ανάγλυφες παραστάσεις, επιγραφές, ακρωτήρια κ.α), καθώς κι ένα
παλαιοχριστιανικό γλυπτό με κληματίδα. Από τον γλυπτικό διάκοσμο της
βυζαντινής βασιλικής εκκλησίας, το παλαιότερο μέρος είναι το μαρμάρινο
κιβώριο της Αγίας Τράπεζας το οποίο βρίσκεται μέσα στο ιερό Βήμα.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο μοναδικός στην Ελλάδα μαρμάρινος
άμβωνας που επιβλητικός υψώνεται στο κέντρο του μεσαίου κλίτους και
βρίσκεται μπροστά από την Ωραία Πύλη. Έχει ανακατασκευαστεί στο
μεγαλύτερο μέρος του από αρχιτεκτονικά μέλη του παλιού άμβωνα.
Οι τοιχογραφίες του ναού χρονολογούνται από τον 12ο αιώνα μέχρι τον
16ο αιώνα και παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Πολλές τοιχογραφίες
δημιουργήθηκαν το 1573 από τον ιερέα Κυριαζή και από τον Νεόφυτο, γιο
του επιφανή ζωγράφου Θεοφάνη του Κρητός.
Καθώς εισερχόμαστε στον ναό, στο βόρειο τοίχο του εσωνάρθηκα είναι
γραμμένο με κεφαλαιογράμματη γραφή το χρυσόβουλο του αυτοκράτορα
Ανδρόνικου Γ’ Παλαιολόγου (1336) με το οποίο καθορίζονταν τα όρια της
Επισκοπής Σταγών και παραχωρούνταν προνόμια, καθώς και το σιγίλιο του
οικουμενικού Πατριάρχη Αντωνίου Δ΄ (1339) με το οποίο ανανεώνονται τα
προνόμια της επισκοπής Σταγών που είχαν παραχωρήσει κατά καιρούς
διάφοροι αυτοκράτορες του Βυζαντίου. Εντυπωσιακό και αξιόλογο είναι το
κωδωνοστάσιο του ναού που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της εισόδου του
περιβόλου της εκκλησίας.
Στο Πέτρινο Δάσος των Μετεώρων, μεταξύ ουρανού και γης, νιώσαμε την
προστατευτική ανάσα του Θεού, αναζωογονηθήκαμε, πνευματικά και ψυχικά,
στην αγκαλιά της φύσης, μαγευτήκαμε από τη βυζαντινή αύρα αυτών των
αετοφωλιών της παράδοσης, των μοναδικών Μετεωρίτικων Μοναστηριών…Ο
Άγιος Στέφανος , το μεγάλο Μετέωρο ή Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος
ανέπαυσαν τις ανήσυχες ψυχές μας με λόγια και έργα άξια Ανθρώπων…η
τέχνη του Υψηλού συνεπήρε τις καρδιές και το πνεύμα μας πέρα και πάνω
από τις γήινες, βιοτικές μέριμνες του χοϊκού ανθρώπου!
Το άγριο και απροσπέλαστο τοπίο αποτέλεσε πρόσφορο χώρο για τους
χριστιανούς ασκητές που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή σε χρονολογία που
δεν είναι ακριβώς γνωστή. Σύμφωνα με διάφορες γνώμες βυζαντινολόγων
υποστηρίζεται ότι ξεκίνησε πριν από το 11ο αιώνα.
Το όνομα Μετέωρα αποδίδεται στον κτήτορα της μονής Μεγάλου Μετεώρου,
τον Άγιο Αθανάσιο τον Μετεωρίτη, ο οποίος ονόμασε «Μετέωρο» τον Πλατύ
Λίθο στον οποίο ανέβηκε πρώτη φορά το 1344.
Γενικά, η μοναστική ζωή
στα Μετέωρα σημείωσε ύφεση στα χρόνια της παρακμής και της πτώσης της
βυζαντινής αυτοκρατορίας και της συνακόλουθης οθωμανικής κατάκτησης
της Θεσσαλίας το 1393. Ωστόσο, από τα τέλη του 15ου αιώνα και κυρίως
το 16ο αιώνα τα Μετέωρα γνωρίζουν τη μεγαλύτερή τους ακμή, καθώς
ιδρύονται νέες μονές, καθολικά και μοναστηριακά κτίσματα, τα οποία
κοσμούνται με απαράμιλλης τέχνης αγιογραφίες.
Με την πάροδο του χρόνου
η μοναστηριακή αυτή πολιτεία άρχισε να ενισχύεται με μοναχούς για να
φθάσει στο απόγειο της ακμής της γύρω στο 17ο αιώνα. Όμως, από την
εποχή αυτή αρχίζει και η παρακμή με αποτέλεσμα σήμερα να λειτουργούν
μόνο τα μοναστήρια της Μεταμόρφωσης, του Βαρλαάμ, του Αγίου Νικολάου
του Αναπαυσά, του Ρουσάνου, της Αγίας Τριάδος και του Αγίου Στεφάνου,
καθώς και κάποια τμήματα ορισμένων άλλων, ενώ τα υπόλοιπα έχουν
εξαφανισθεί.
Τα Μετέωρα, λόγω και της μορφολογίας τους, πρόσφεραν στη διάρκεια της
Τουρκοκρατίας ιδανικό καταφύγιο για το μοναχισμό και διέσωσαν μνημεία
του πολιτισμού και έργα της μεταβυζαντινής τέχνης. Στις αρχές του 19ου
αιώνα πολλά μοναστήρια λεηλατήθηκαν από το στρατό του Αλή Πασά. Στη
δεκαετία του 1920 λαξεύτηκαν κλίμακες και σήραγγες στους βράχους
καθιστώντας τις μονές προσβάσιμες από το γειτονικό οροπέδιο κι έτσι η
παραδοσιακή μέθοδος επικοινωνίας και ανεφοδιασμού τον μονών με
ανεμόσκαλες, σκοινιά, τροχαλίες και καλάθια, σταδιακά εγκαταλείφθηκε.
Ιστορία, πολιτισμός, φύση, παράδοση με άξονα το Βυζάντιο, το μόνιμο
και το περαστικό σε τοπόσημα, Μνημεία της Φύσης και του Πολιτισμού,
μας ταξίδεψαν από το χθες στο αειφόρο αύριο.
Εξερευνώντας και
χαρτογραφώντας τα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της
UNESCO ως υπαίθρια Μουσεία, διαβάζοντας τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά
μνημεία του τόπου μας με το έντονο αποτύπωμα της βυζαντινής
αρχιτεκτονικής κληρονομιάς στο ελληνικό τοπίο του χθες και του σήμερα,
βαθύναμε την γνωριμία με τον πολιτισμό μας.
Ο ιστορικός μας περίπατος
σε αυτά τα πασίγνωστα και εξαιρετικά τοπόσημα του νομού μας πρόσφερε
αείζωο μνήμη στην περιήγησή μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και
όμορφες και ουσιαστικές στιγμές πνευματικής επικοινωνίας καθηγητριών
και μαθητών/τριών.
Σήμερα, τα βράχια, τα μοναστήρια, οι θάμνοι, η πλούσια χλωρίδα των
Μετεώρων αστράφτουν καθαρά στον ήλιο! Η μετεωρίτικη φύση αδελφωμένη
με την ομορφιά μας θεμελίωσε γερά στην πέτρα.
Το πιο σημαντικό, επομένως, από αυτή τη μαγευτική διδακτική μας
επίσκεψη είναι τα πολλαπλά γνωστικά, πνευματικά και ψυχικά οφέλη για
τους μαθητές μας, και αυτή είναι η μεγαλύτερη χαρά των συμμετεχόντων
εκπαιδευτικών: να τους βλέπουν να εμπλέκονται ενεργά στη διαμόρφωση
και εξέλιξη της προσωπικότητάς τους, να ανοίγουν διάπλατα τους
ορίζοντές τους και να αποδέχονται την πνευματικότητα που κρύβουν μέσα
τους, να γίνεται κάθε συνάντηση εφαλτήριο για κάτι παραπάνω, για
προσωπική βελτίωση και συγκρότηση και ανάγκη για επίτευξη υψηλότερων
στόχων, τόσο σε προσωπικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο.
Ευχόμαστε από καρδιάς, Καλές Γιορτές σε όλους: ευλογημένα
Χριστούγεννα, Χαρούμενη Πρωτοχρονιά, με υγεία, αγάπη, ευτυχία και καλή
πρόοδο σε όλα τα παιδιά του κόσμου!!!
Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 9ου Γυμνασίου Τρικάλων
