* Δηλώνει στην «Ε» ο Λαρισαίος χημικός και περιβαλλοντολόγος Ζήσης Αργυρόπουλος * Σήμα κινδύνου για εξαφάνισή τους και σε χωριά της Θεσσαλίας * Αχτίδα φωτός από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Το τοπίο της Κοιλάδας των Τεμπών χωρίς τα πλατάνια της μοιάζει αδιανόητο. Κι όμως, η απειλή είναι εδώ, απτή και καταγεγραμμένη.
Ένας μύκητας, ο Ceratocystis platani, γνωστός ως «μεταχρωματικό έλκος του πλατάνου», σαρώνει τις τελευταίες δύο δεκαετίες τα δάση και τις συστάδες των πλατάνων στην Ελλάδα, αφήνοντας πίσω του δεκάδες χιλιάδες νεκρά δέντρα.
Το φαινόμενο δεν είναι απλώς περιβαλλοντικό, είναι κοινωνικό, πολιτισμικό και οικονομικό. Γιατί οι πλάτανοι δεν είναι μόνο δέντρα, είναι μνήμη, ιστορία, σημείο αναφοράς.
Μιλώντας στην «Ε», ο Λαρισαίος χημικός και περιβαλλοντολόγος Ζήσης Αργυρόπουλος κρούει τον κώδωνα του κινδύνου με λόγια σκληρά: «Τα πλατάνια πεθαίνουν. Έχουμε χάσει περίπου 70.000 άτομα πλατάνου σε όλη την Ελλάδα. Ξεκίνησε από τη Μεσσηνία, πέρασε στην Ήπειρο, μεταφέρθηκε στη Μακεδονία και τώρα η ασθένεια έχει φτάσει και στη Θεσσαλία. Στα Τέμπη φοβάμαι ότι θα τα χάσουμε όλα…».
Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ
Ο μύκητας εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη Μεσσηνία και, με τρόπους που ακόμη διερευνώνται, εξαπλώθηκε σε άλλες περιοχές. «Δεν ξέρω με ποιον τρόπο πέρασε στην Αλβανία και ξαναγύρισε πίσω στην Ήπειρο. Από εκεί κατέβηκε στη Μακεδονία, στα ορεινά των Τρικάλων, κι έφτασε τελικά και σε εμάς» εξηγεί ο κ. Αργυρόπουλος.
Το μεταχρωματικό έλκος του πλατάνου είναι εξαιρετικά επιθετικό. Μεταδίδεται μέσα από τις ρίζες, μέσω του νερού, αλλά και με την ανθρώπινη παρέμβαση: μολυσμένα εργαλεία, πριόνια και σκαπτικά μηχανήματα που χρησιμοποιούνται σε δασικές εργασίες ή σε παρόχθιες ζώνες. Ένα μόνο τραύμα στο δέντρο αρκεί για να εισχωρήσει ο μύκητας, προκαλώντας σιγά-σιγά νέκρωση.
Το αποτέλεσμα είναι αμείλικτο: ο πλάτανος ξεραίνεται, και μαζί του μολύνονται και τα διπλανά δέντρα, καθώς η μόλυνση διαδίδεται υπόγεια. Όταν η εικόνα της ξήρανσης είναι ορατή, είναι ήδη αργά.
Η ΧΑΜΕΝΗ ΕΙΚΟΣΑΕΤΙΑ
«Αφήσαμε 20 χρόνια και πήγαν χαμένα» λέει με αγανάκτηση ο κ. Αργυρόπουλος. «Από τη στιγμή που εμφανίστηκε το πρόβλημα στη Μεσσήνη, θα έπρεπε να υπάρξει συναγερμός. Αντιλαμβανόμαστε τον κίνδυνο όταν είναι πλέον αργά».
Ο ίδιος, ως υπεύθυνος σε έργα παρακολούθησης της Κοιλάδας των Τεμπών μέχρι το 2018, θυμάται ότι τότε δεν είχαν εμφανιστεί κρούσματα. «Μετά την αποχώρησή μου, ενημερώθηκα ότι δυστυχώς τα πρώτα άρρωστα δέντρα εντοπίστηκαν και στην Κοιλάδα των Τεμπών. Από το 2022 που παρακολουθώ ξανά στενότερα την κατάσταση, η εξάπλωση είναι ραγδαία».
Η εικόνα που περιγράφει για τα Τέμπη είναι δραματική: «Το πιθανότερο είναι να χαθούν όλα τα πλατάνια. Κι αυτό είναι μια μαύρη είδηση για την περιοχή».
ΘΕΡΑΠΕΙΑ;
Η επιστημονική έρευνα δε μένει αδρανής. Ομάδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (iGEM), βραβευμένη διεθνώς, έχει αναπτύξει ένα πρωτότυπο παρασκεύασμα που εγχέεται σε υγιείς πλατάνους. Το σκεύασμα διασπά τα νουκλεϊκά οξέα του μύκητα, αδρανοποιώντας τον.
«Το ζήτημα είναι ότι δεν μπορείς να σώσεις ένα δέντρο που έχει ήδη προσβληθεί σε προχωρημένο στάδιο. Η ελπίδα είναι να σωθούν οι υγιείς συστάδες. Αν απομονώσουμε κάποιες περιοχές, μπορεί να διατηρήσουμε τουλάχιστον τμήμα του οικοσυστήματος» τονίζει ο κ. Αργυρόπουλος. Ο ίδιος επιχειρεί μέσω της Περιφέρειας Θεσσαλίας να φέρει την ερευνητική ομάδα στην περιοχή, ώστε να γίνουν οι πρώτες εφαρμογές.
ΑΠΩΛΕΙΑ
Η εικόνα χωρίς πλάτανο στην πλατεία του χωριού μοιάζει ξένη, σχεδόν ορφανή. «Για τα ορεινά χωριά, ο πλάτανος είναι σημείο κατατεθέν. Εκεί γίνονται τα πανηγύρια, εκεί μαζεύονται οι άνθρωποι, εκεί περνούν οι γενιές. Αν χαθεί, είναι σαν να χάνεις δικό σου άνθρωπο» υποστηρίζει ο κ. Αργυρόπουλος.
Η Κοιλάδα των Τεμπών, με τους αιωνόβιους πλατάνους να σκιάζουν τον Πηνειό, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητας της Θεσσαλίας, αλλά και του ελληνικού τουρισμού. «Ας φανταστούν οι Λαρισαίοι κι οι Λαρισαίες που πάνε για καφέ στον Πλαταμώνα πώς θα είναι η Κοιλάδα χωρίς πλατάνια» σημειώνει.
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
Η απώλεια των πλατάνων δεν είναι μόνο αισθητική. Έχει αλυσιδωτές επιπτώσεις:
* Μείωση βιοποικιλότητας: Τα πλατάνια φιλοξενούν πλήθος οργανισμών, από πουλιά μέχρι έντομα.
* Διατάραξη υδρολογικού ισοζυγίου: Χωρίς τις ρίζες τους, μειώνεται η συγκράτηση του νερού, αυξάνοντας τον κίνδυνο πλημμυρών.
* Αλλαγή μικροκλίματος: Η σκιά των πλατάνων δροσίζει οικισμούς και ποτάμιες κοιλάδες.
* Τουρισμός: Περιοχές όπως τα Τέμπη βασίζουν μεγάλο μέρος της ελκυστικότητάς τους στο φυσικό τους κάλλος.
Η ζημιά, επομένως, δεν αφορά μόνο τη φύση, αλλά και την οικονομία και την κοινωνική ζωή των περιοχών.
ΕΛΑΤΑ
Ο κ. Αργυρόπουλος κάνει έναν ανησυχητικό παραλληλισμό με τα ελατοδάση. «Κι εκεί ξέραμε από την αρχή ότι θα υπάρξει πρόβλημα λόγω της κλιματικής αλλαγής. Αυξημένες θερμοκρασίες σε μεγάλα υψόμετρα, ξερά εδάφη… Τα έλατα δεν αντέχουν. Ξεραίνονται κατά συστάδες. Και βέβαια, όταν πληγούν τα έλατα, θα συμπαρασύρουν και άλλα είδη, με ένα ντόμινο επιπτώσεων».
Η ανησυχία είναι ότι τα φαινόμενα δεν είναι ποτέ μεμονωμένα. Χάνονται δάση, χάνεται βιοποικιλότητα, αλλάζουν ισορροπίες που επηρεάζουν την καθημερινότητα των ανθρώπων.
ΕΛΛΕΙΜΜΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ
«Το μεγάλο αγκάθι είναι ότι δεν έχουμε στρατηγική σε αυτήν τη χώρα» λέει με έμφαση ο κ. Αργυρόπουλος. «Βγάζουμε ανακοινώσεις και οδηγίες γενικά κι αόριστα. Αλλά χρειαζόμαστε ανθρώπους που αγαπούν αυτό που κάνουν, να τρέξουν, να επαγρυπνούν, να προστατεύσουν τη βιοποικιλότητα».
Η ανάγκη για συντονισμένο σχέδιο είναι επείγουσα: πρόληψη στις περιοχές που δεν έχουν πληγεί, ενημέρωση και απολύμανση εργαλείων, χρηματοδότηση ερευνών και άμεση συνεργασία με επιστημονικές ομάδες. Χωρίς αυτά, η μάχη θα χαθεί.
Το μήνυμα του Λαρισαίου περιβαλλοντολόγου είναι σαφές: «Το ζήτημα είναι τώρα να αφυπνιστούμε. Αν τα αφήσουμε δύο χρόνια ακόμα, θα είναι πολύ αργά».
Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι: 70.000 πλάτανοι ήδη χαμένοι. Οι εικόνες, ωστόσο, είναι ακόμα πιο βαριές: Μια Κοιλάδα των Τεμπών χωρίς σκιερές συστάδες, χωριά χωρίς τον πλάτανο στην πλατεία τους, καλοκαίρια χωρίς τη δροσιά που χάριζαν.
«iGEM IOANNINA»
Μέσα σε αυτό το δυσμενές πλαίσιο, η ομάδα «iGEM IOANNINA», που ιδρύθηκε το 2020 και κατέκτησε χρυσό μετάλλιο στον διεθνή διαγωνισμό συνθετικής βιολογίας «IGEM 2024», εργάζεται για την ανάπτυξη μιας φιλικής προς το περιβάλλον θεραπείας. Χρησιμοποιώντας τεχνικές όπως η «CRISPR-Cas», σχεδιάζει ένα εξειδικευμένο σκεύασμα που στοχεύει και καταστρέφει τα νουκλεϊκά οξέα του μύκητα, χωρίς να επηρεάζει το υπόλοιπο οικοσύστημα.
Η πρώτη παρουσίαση της μεθόδου, όπως γράφει το epiruspost.gr, έγινε στο Συρράκο, όπου οι παλιοί πλάτανοι της πλατείας έχουν ήδη χαθεί, ωστόσο τα νεότερα δέντρα που φυτεύτηκαν πριν από οκτώ χρόνια δείχνουν υγιή ανάπτυξη. «Η καινοτόμα αυτή μέθοδος αναμένεται να προστατέψει πλατάνια με ιστορική και πολιτιστική αξία» τόνισε ο διδάκτωρ του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Τάσος Γάτσιος, υπογραμμίζοντας την ανάγκη άμεσης δράσης.
Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα πρακτικό εργαλείο που θα συμβάλει στη διάσωση της φυσικής και πολιτιστικής ταυτότητας περιοχών όπου ο πλάτανος αποτελεί σημείο αναφοράς, από τα παραποτάμια δάση της Ηπείρου μέχρι τις πλατείες των χωριών.
Η καινοτομία που αναπτύσσεται στα Ιωάννινα μπορεί να αποτελέσει όχι μόνο σωτηρία για τα ελληνικά δάση, αλλά και διεθνές παράδειγμα για την αντιμετώπιση ασθενειών που απειλούν τη δασική βιοποικιλότητα.
ΠΩΣ ΗΡΘΕ O ΜΥΚΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Ο μύκητας Ceratocystis platani, που προκαλεί την ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους (προσβάλλει αποκλειστικά πλατάνια), σύμφωνα με το dasarxeio.com έχει εισαχθεί στην Ευρώπη από τη Βόρεια Αμερική και κατά πάσα πιθανότητα έχει μεταφερθεί με κιβώτια από ξύλο πλατάνου από τα αμερικανικά στρατεύματα, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στην Ιταλία και τη Γαλλία.
Πηγή:eleftheria.gr, Θανάσης Αραμπατζής
