Του Ηλία Γιαννακόπουλου/Φιλολόγου
*Αφιέρωμα στα 125 χρόνια από τον θάνατο του Νίτσε (25 Αυγούστου 1900)
“Οι πεποιθήσεις είναι οι μεγαλύτεροι αντίπαλοι της αλήθειας από τα ψέματα”
Σε καιρούς αταξίας και χάους φρόνιμο κρίνεται να θυμόμαστε τη θέση του Νίτσε πως:
«Το Χάος γεννάει την Τάξη»
125 χρόνια μετά τον θάνατο του Νίτσε οι αξιολογήσεις του έργου του και της Σκέψης του εξακολουθούν να διχάζουν.
Άλλοι τον λατρεύουν, άλλοι τον αποθεώνουν, άλλοι τον κατατάσσουν στους μηδενιστές και άλλοι στους σφοδρούς πολέμιους της παραδοσιακής-κίβδηλης Ηθικής και φυσικά του Χριστιανισμού.
Ωστόσο και ανεξάρτητα από τη γνώμη που έχει κάποιος για τον ΝΙΤΣΕ και τις ιδέες-θέσεις του ένα είναι το σίγουρο. Κανείς δεν μπορεί να τον αγνοήσει και να τον προσπεράσει. Αυτό από μόνο του συνιστά και τη μέγιστη αναγνώριση του έργου του που επηρέασε καταλυτικά τη φιλοσοφική και όχι μόνον σκέψη της εποχής του και των μετέπειτα χρόνων που ακολούθησαν.
Αξιολογικό κριτήριο για το μέγεθος και τον πλούτο της φιλοσοφικής σκέψης του Νίτσε αποτελεί και το πλήθος των αφιερωμάτων σε αυτόν καθώς και οι αναφορές στην φιλοσοφία του σε ποικίλα άρθρα, μελέτες, πραγματείες. Δεν διανοείται κάποιος να συντάξει ένα κείμενο χωρίς να μπει στον πειρασμό να καταφύγει σε κάποια ιδέα-θέση του που οι περισσότερες ενέχουν θέση γνωμικού.
Μπορεί ο Νίτσε να είναι γνωστός στους περισσότερους είτε από την εμβληματική του φράση-θέση “Ο Θεός απέθανε”, είτε από τη θεωρία του για τη “Θέληση για Δύναμη”, είτε από την ποιητική μορφή του Ζαρατούστρα (“Υπεράνθρωπος”), είτε από το εμβληματικό του έργο “Τάδε έφη Ζαρατούστρα“, είτε από το βιβλίο του “Η γέννηση της Τραγωδίας”.
Ωστόσο στο πολυσχιδές φιλοσοφικό του έργο υπάρχουν και άλλες θεωρίες και θέσεις που ακόμη και σήμερα αποτελούν αντικείμενο μελέτης (π. χ “Η αιώνια επιστροφή”, η αποδόμηση κάποιων παλιών ειδώλων-προτύπων {“Το λυκόφως των Ειδώλων”…}).
Στον κατάλογο των επικριτών της Νιτσεϊκής Φιλοσοφίας κυριαρχούν όλοι εκείνοι που θεωρούν πως κάποιες ιδέες του και ιδιαίτερα αυτές για τον “Υπεράνθρωπο” επώασαν την ιδεολογία και τις πολιτικές πρακτικές του Χίτλερ (χιτλερικός εθνικισμός). Η θεωρία του, δηλαδή, περί “Αρείας Φυλής” σχετίζεται με τις ιδιότητες-γνωρίσματα του νιτσεϊκού Υπερανθρώπου.
Όσο κι αν αυτή η συσχέτιση συνιστά μία αυθαιρεσία (επιστημονική και μεθοδολογική) και μία συνειδητή πλάνη των κατηγόρων του Νίτσε δεν παύει ωστόσο να τροφοδοτεί τις θεωρίες πως ο εθνικισμός ως ιδεολογία σχετίζεται, άμεσα ή έμμεσα, με τον “Υπεράνθρωπο”.
Στην ομάδα των σφοδρών επικριτών του γερμανού φιλοσόφου ανήκουν φυσικά και πολλοί χριστιανοί που δεν μπορούν να δικαιολογήσουν και να συγχωρέσουν τη θεωρία του περί του “θανάτου του Θεού”, έστω κι αν αυτή διατυπώθηκε με σκοπό να απαλλάξει τον άνθρωπο από το φόβο ενός “ανύπαρκτου Θεού”.
Κι αυτό γιατί ο Νίτσε σε όλο του το έργο έπλεκε το δοξαστικό και το μεγαλείο του “ελεύθερου ανθρώπου”. Ελεύθερου από τις συμβατικές αλήθειες και ηθικές που χειραγωγούν την ανθρώπινη σκέψη και δημιουργούν ανθρώπους-ανδράποδα.
“Ελευθερία είναι να θέλει να είναι κανείς υπεύθυνος απέναντι στον εαυτό του”.
Ο Νίτσε πίστευε στη δύναμη του ελεύθερου ανθρώπου, του ανθρώπου που συνδυάζει αρμονικά τις μεγάλες αντιθέσεις της φύσης του (ύλη και πνεύμα), τον Διόνυσο με τον Απόλλωνα.
Για τον Νίτσε ο άνθρωπος, όπως και η τραγωδία, είναι το απότοκο της σύνθεσης του απολλώνιου πνεύματος με το διονυσιακό. Στον ελεύθερο άνθρωπο συγκρούονται και φιλιώνουν οι δύο θεοί. Ο Απόλλων με τον Διόνυσο. Η μέθη και το πάθος-θέληση για ζωή (Διόνυσος) με τη φρόνηση, την εγκράτεια, το μέτρο και το φως (Απόλλων).
Για τον Νίτσε, επίσης, ο ελεύθερος άνθρωπος θα πρέπει να έχει ως σταθερό πλοηγό της ζωής του για την υπέρβαση και την κατάκτηση ενός άλλου επιπέδου ζωής τη θέση πως:
“Ό,τι δεν με σκοτώνει, με κάνει πιο δυνατό”.
Φλογερός υπέρμαχος της αμφιβολίας-αμφισβήτησης ο Νίτσε δεν δίστασε να προστάξει στους μαθητές του δια φωνής Ζαρατούστρα την αμφισβήτηση στο πρόσωπό του:
“Μόνος φεύγω τώρα, μαθητές μου! Κι εσείς φύγετε τώρα και να είστε μόνοι. Έτσι θέλω να γίνει. Φύγετε μακριά από μένα και φυλαχτείτε από τον Ζαρατούστρα! Κι ακόμα καλύτερα: ντραπείτε γι αυτόν! Ίσως σας εξαπάτησε. Ο άνθρωπος της γνώσης πρέπει όχι μόνο να αγαπά τους εχθρούς του, πρέπει και να μισεί τους φίλους του. Ντροπιάζει κανείς τον δάσκαλό του όταν μένει για πάντα μόνο μαθητής . . .” (Νίτσε “Τάδε έφη Ζαρατούστρα”).
Σφοδρός αντίπαλος κάθε εξουσίας ο Νίτσε δεν έπαυε να τη καυτηριάζει ζητώντας την αποκόλληση του ανθρώπου από αυτήν. Αντίδοτο σε αυτές πρόβαλε την αναζήτηση της αλήθειας. Κι αυτό γιατί αν οι εξουσίες της κάθε εποχής (πολιτικοί, αυθεντίες…) ερμηνεύουν ως αλήθεια ό,τι τους κάνει δυνατούς, τότε και εμείς πρέπει να αντιτάξουμε τη δική μας δύναμη που θα ανατρέψει την υποκρισία και τα ψεύδη των αιώνων.
“Διότι, όταν η αλήθεια έρθει σε σύγκρουση με τα ψεύδη των χιλιετιών, θα προκληθούν δονήσεις, έξαρση σεισμών, δονήσεις, έξαρση σεισμών, μετατόπιση των βουνών και των κοιλάδων, που όμοιές της δεν έχουμε φανταστεί ποτέ”
Από την κριτική του Νίτσε φυσικά δεν ξέφυγε ούτε ο Σωκράτης για τον οποίο έλεγε επιγραμματικά:
“Ο Σωκράτης, πρέπει να το ομολoγήσω, μου είναι τόσο συγγενής, ώστε αγωνίζομαι σχεδόν αδιάκοπα εναντίον του” (“Η γέννηση της Φιλοσοφίας”).
Η παράθεση κάποιων θέσεων του Νίτσε, εν είδει γνωμικών, καταδεικνύει το μέγεθος της επιρροής του μέχρι σήμερα, όχι μόνον στη φιλοσοφική σκέψη, αλλά και στην καθημερινότητά μας.
1. ”Πρέπει να είσαι ο εαυτός σου και όχι αυτός που θέλουν οι άλλοι”
2. “Η πιο μεγάλη τέχνη είναι να ξέρεις πότε θα φύγεις”
3. “Από τότε που κουράστηκα να ψάχνω, έμαθα να βρίσκω. Κι από τότε που ο άνεμος μού εναντιώθηκε, έμαθα να σαλπάρω με όλους τους ανέμους”
4. “Η αμφιβολία δηλητηριάζει τα πάντα, χωρίς να σκοτώνει τίποτα”
5. “Δεν μπορώ να πιστέψω σε έναν θεό που θέλει να τον υμνούν όλη την ώρα “
6. “Για όσους επιλέγουν τη σκέψη και τη γνώση δεν υπάρχουν χαρούμενες ζωές”
7. “Αυτοί που έχουν ένα “γιατί” για να ζουν, μπορούν να αντέξουν σχεδόν οποιοδήποτε “Πώς””
8. “Αυτός που ζει από τη μάχη με έναν εχθρό, έχει προσωπικό συμφέρον να διατηρήσει τον εχθρό του ζωντανό”
9. “Ο φανατισμός είναι η μόνη μορφή θέλησης που μπορεί να διαπνέει τους αδύναμους και τους ντροπαλούς”.
10. ”Το άτομο πρέπει πάντα να αγωνίζεται για να μη συντριβεί από τη μάζα”
11. “Η αξία ενός ανθρώπου καθορίζεται από το πόση αλήθεια μπορεί να ανεχθεί”
