Τα Κάστρα της Θεσσαλονίκης ως ιστορικά τοπόσημα…
Γράφουν οι: Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 9ου Γυμνασίου Τρικάλων & Σοφία Τσουμπέκου, καθηγήτρια Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας 9ου Γυμνασίου Τρικάλων.
Στο πέρασμα των αιώνων κάθε εποχή έχει αφήσει τα σημάδια της στην όμορφη Θεσσαλονίκη με μνημεία και αξιοθέατα που τα συναντάμε σε κάθε γωνιά της πόλης…είχαμε, λοιπόν, την ευκαιρία να «μοιραστούμε» με τους κατοίκους της και να απολαύσουμε την πόλη αυτή, που κουβαλάει μια ιστορία 24 αιώνων.
Γιατί η Θεσσαλονίκη υπήρξε μητροπολιτικό κέντρο για τους Μακεδόνες, πρωτεύουσα τετραρχίας για τους Ρωμαίους, συμβασιλεύουσα για τους Βυζαντινούς, εμπορικό και οικονομικό κέντρο των Βαλκανίων κατά την Οθωμανική κυριαρχία και συμπρωτεύουσα του σύγχρονου Ελληνικού κράτους. Κάθε γειτονιά της Θεσσαλονίκης μοιάζει σαν αφιερωμένη σε όσους την κατέκτησαν, σε όσους την αποίκισαν αλλά και σε όσους φιλοξένησε σαν πρόσφυγες.
Συνοδοί καθηγητές (Αμαλία Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Τσουμπέκου Σοφία, Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας και Αναγνωστοπούλου Αθανασία, Μαθηματικός) και μαθητές και μαθήτριες της Β’ Τάξης του 9ου Γυμνασίου Τρικάλων μαγευτήκαμε από μια ηλιόλουστη, χριστουγεννιάτικα στολισμένη και ζωντανή πόλη: πραγματικά, ένα ζωντανό μουσείο ιστορίας.
Την Παρασκευή 19 Δεκεμβρίου 2025 πραγματοποιήθηκε η εκπαιδευτική εκδρομή της Β΄ τάξης στη Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο του πολιτιστικού προγράμματος «Τα Κάστρα ως Ιστορικά Τοπόσημα». Σκοπός της δράσης ήταν η γνωριμία των μαθητών με την ιστορική εξέλιξη της πόλης μέσα από τα οχυρωματικά της έργα και τα μνημεία που σηματοδοτούν τη μακραίωνη πολιτιστική της πορεία. Η εκδρομή συνδύασε βιωματική μάθηση, περιήγηση σε σημαντικούς χώρους και επαφή με το ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης.
Δείτε εδώ απόσπασμα από την ξενάγηση στα Κάστρα και στο Επταπύργιο: https://www.tiktok.com/@9gymnasiotrikalon/video/7585653194429074710
Η περιήγηση ξεκίνησε από τα διάσημα Κάστρα της Θεσσαλονίκης, ένα από τα σημαντικότερα οχυρωματικά συγκροτήματα του ελλαδικού χώρου. Τα Κάστρα, τα οποία περιβάλλουν την Άνω Πόλη, θεμελιώθηκαν κατά την ύστερη ρωμαϊκή εποχή και ενισχύθηκαν από τους Βυζαντινούς, τους Οθωμανούς και μεταγενέστερους κατακτητές. Η θέση τους, στην κορυφή του λόφου, προσέφερε άριστη εποπτεία του Θερμαϊκού και της ενδοχώρας, καθιστώντας τα πολύτιμο στρατηγικό κέντρο. Ιδιαίτερη αναφορά έγινε στην αρχιτεκτονική των τειχών, τα οποία συνδυάζουν πλίνθους, λίθους και κονίαμα, ενώ διατηρούν ακόμη πύργους, επάλξεις και πύλες μεγάλης ιστορικής σημασίας. Οι μαθητές ενημερώθηκαν για τον τρόπο άμυνας μιας μεσαιωνικής πόλης, τις φάσεις οικοδόμησης των τειχών και τον ρόλο που αυτά διαδραμάτισαν σε πολιορκίες και ιστορικές αναμετρήσεις.
Στη συνέχεια η ομάδα επισκέφθηκε το Επταπύργιο (Γεντί Κουλέ), το πιο χαρακτηριστικό και επιβλητικό τμήμα των Κάστρων. Το Επταπύργιο, το οποίο στην πραγματικότητα αποτελεί δεκαπύργιο σύμπλεγμα παρά το καθιερωμένο όνομά του, χτίστηκε σε διάφορες περιόδους, με τον πυρήνα του να ανάγεται στη βυζαντινή εποχή. Κατά την οθωμανική περίοδο μετατράπηκε σε διοικητικό κέντρο, ενώ στα νεότερα χρόνια λειτούργησε ως φυλακή, αποκτώντας ιδιαίτερο συμβολικό και ιστορικό βάρος.
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, οι μαθητές περιηγήθηκαν στους εξωτερικούς χώρους του μνημείου και ενημερώθηκαν για τη χρήση του μέσα στους αιώνες, τις αρχιτεκτονικές του ιδιαιτερότητες και τον χαρακτήρα του ως μνημείου ιστορικής μνήμης. Ιδιαίτερη μνεία έγινε στην πρόσφατη αποκατάσταση του συγκροτήματος, που το ανέδειξε σε χώρο πολιτισμού και μουσειακής αξιοποίησης. Από το ψηλότερο σημείο οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να απολαύσουν την πανοραμική θέα της πόλης, γεγονός που ενίσχυσε τη συνειδητοποίηση της στρατηγικής σημασίας των οχυρών.
Μετά την περιήγηση στην Άνω Πόλη, η εκπαιδευτική ομάδα κατευθύνθηκε προς το ιστορικό κέντρο, όπου συνεχίστηκε η γνωριμία με εμβληματικά μνημεία της πόλης. Πρώτος σταθμός ήταν ο Ιερός Ναός του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, έδρα της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης. Ο ναός, αφιερωμένος στον σημαντικό θεολόγο και Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης, αποτελεί εξαιρετικό δείγμα νεοβυζαντινής αρχιτεκτονικής. Οι μαθητές ενημερώθηκαν για το έργο και τη διδασκαλία του Γρηγορίου Παλαμά, καθώς και για τον ρόλο του ναού ως πνευματικού σημείου αναφοράς.
Στη συνέχεια η ομάδα κατευθύνθηκε προς την Αψίδα του Γαλερίου (Καμάρα), ένα από τα γνωστότερα μνημεία της Θεσσαλονίκης. Η Αψίδα αποτελεί τμήμα του γαλεριανού ανακτορικού συγκροτήματος, που δείχνει την αίγλη της πόλης κατά την όψιμη ρωμαϊκή περίοδο. Οι μαθητές παρατήρησαν τα σωζόμενα ανάγλυφα, τα οποία απεικονίζουν σκηνές από τις νίκες του αυτοκράτορα Γαλερίου, και έλαβαν πληροφορίες για την ιστορική και καλλιτεχνική τους σημασία.
Σε μικρή απόσταση, ο επόμενος σταθμός ήταν η Αγία Σοφία, ένα από τα αρχαιότερα χριστιανικά μνημεία της πόλης, με καταβολές στον 7ο αιώνα. Η αρχιτεκτονική της, τύπου σταυροειδούς τρουλλαίου ναού, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα βυζαντινής τέχνης. Οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν την ιστορία της, αλλά και να θαυμάσουν τα εντυπωσιακά ψηφιδωτά του τρούλου και της κόγχης, τα οποία αποτυπώνουν τη θεολογική αισθητική της εποχής.
Ακολούθησε περιήγηση στην παραδοσιακή συνοικία των Λαδάδικων, μια περιοχή με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική που διατηρεί την εικόνα της παλιάς εμπορικής Θεσσαλονίκης. Οι μαθητές περπάτησαν στα στενά δρομάκια με τα πολύχρωμα νεοκλασικά κτίρια και έμαθαν για τη λειτουργία της συνοικίας ως εμπορικού κέντρου κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα. Έγινε επίσης συζήτηση για την αναβίωση της περιοχής μετά το 1990, όταν αναπλάστηκε και αποτέλεσε σημείο πολιτιστικής και ψυχαγωγικής δραστηριότητας.
Η εκδρομή ολοκληρώθηκε στο Λιμάνι της Θεσσαλονίκης, έναν χώρο στενά συνδεδεμένο με την οικονομική και κοινωνική ιστορία της πόλης. Οι μαθητές περιηγήθηκαν στην προβλήτα, ενημερώθηκαν για τη λειτουργία του λιμένα, την ιστορική του πορεία και τον ρόλο του στη διακίνηση ανθρώπων και εμπορευμάτων εδώ και αιώνες. Η παραθαλάσσια βόλτα προσέφερε στους μαθητές μια πιο ανάλαφρη, αλλά εξίσου σημαντική, πλευρά της γνωριμίας με την πόλη, καθώς η θέα προς τον Θερμαϊκό και ο ορίζοντας του βουνού Ολύμπου ολοκλήρωσαν ιδανικά την εκπαιδευτική εμπειρία.
Η εκπαιδευτική εκδρομή στη Θεσσαλονίκη αποτέλεσε ουσιαστική δράση στο πλαίσιο του πολιτιστικού προγράμματος «Τα Κάστρα ως Ιστορικά Τοπόσημα». Οι μαθητές ήρθαν σε άμεση επαφή με τα μνημεία μιας πόλης που αποτελεί σταυροδρόμι πολιτισμών, γνώρισαν την ιστορική της διαδρομή και κατανόησαν τον ρόλο των οχυρωματικών έργων στη διαμόρφωση της ταυτότητάς της.
Παράλληλα, η περιήγηση στο ιστορικό κέντρο και στα σημαντικά σημεία πολιτιστικού ενδιαφέροντος ενίσχυσε τη γνώση τους για τη ρωμαϊκή, βυζαντινή και νεότερη κληρονομιά της Θεσσαλονίκης, προσφέροντας μια ολοκληρωμένη εκπαιδευτική και πολιτιστική εμπειρία.
