Arxiki

N. RIGAS

 

Παρακάτω παραθέτουμε περίληψη μιας εμπεριστατωμένης έρευνας για το «Κονάκι του Δερβέναγα» στην Πηγή, του προπτυχιακού φοιτητή του τμήματος Ιστορίας & Αρχαιολογίας του Παν/ίου Ιωαννίνων & συνδημότη μας Νικόλαου Ρήγα, που αποτέλεσε το αντικείμενο πανεπιστημιακής εργασίας σε σχετικό μάθημα, μέσω της οποίας μπορεί κανείς να αντλήσει σημαντικές & προπαντός όσο πιο κοντά στην αλήθεια, πληροφορίες σχετικά με το περίοπτον αυτό κτίσμα & την ιστορία που το περιβάλλει…

 

 

«Το «κονάκι Τσιτσόπουλου»,  όπως είναι η σωστή ονομασία  του αρχοντικού της Πηγής, είναι περισσότερο γνωστό στην ευρύτερη  περιοχή  των Τρικάλων ως  «Κονάκι του Δερβέναγα». Πρόκειται για ένα πετρόχτιστο κτήριο που χρονολογείται στις αρχές του 1800 και αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό δείγμα αρχιτεκτονικής οικοδόμησης. Η ιστορία του κτηρίου είναι αρκετά μπερδεμένη και λόγω της έλλειψης ιστορικού αρχειακού υλικού για το εν λόγω κτήριο, οι ελάχιστες πληροφορίες που υπάρχουν αποτελούν κατά βάση εξιστόρηση των γηραιότερων κατοίκων του χωριού.

Οι  πρώτες πληροφορίες που έχουμε για το [1]κονάκι ξεκινούν περίπου στις αρχές της δεκαετίας  του 1800. Η Θεσσαλία αυτήν την περίοδο, όπως και όλη η Ελληνική επικράτεια, βρίσκεται υπό τον έλεγχο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Οι πρώτες πληροφορίες για την περίοδο αυτή αναφέρουν ότι το κονάκι κατασκευάστηκε με πρωτοβουλία του τοπικού Οθωμανού διοικητή (πασά) της περιοχής με σκοπό να χρησιμοποιηθεί, πέρα από προσωπική του κατοικία, και ως τοπικό φρουραρχείο-διοικητήριο.

Ο συγκεκριμένος Οθωμανός διοικητής, του οποίου το όνομα μας είναι άγνωστο, κατείχε τεράστιες γεωργικές εκτάσεις, τα λεγόμενα τσιφλίκια, στην ευρύτερη περιοχή των Τρικάλων τα οποία αποτελούνταν  περίπου από  20.000  στρέμματα και εκτείνονταν σε τρία χωριά: την Μεγάλη Πουλιάνα-σημερινή Πηγή, το Γουρτζή-[2]σημερινή Λυγαριά, και το Βενέτι-[3]σημερινή Λιλή. Στα χρόνια που ακολούθησαν, μετά την πλήρη εγκατάσταση και οργάνωση της Οθωμανικής διοίκησης στην περιοχή θα ληφθούν αποφάσεις και μέτρα για την αγροτική και κτηνοτροφική ανάπτυξη, η οποία χαρακτηρίστηκε από τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης των υπόδουλων κατοίκων των χωριών.

konaki (5)

[1] (ιστ.) η κατοικία τοπικού άρχοντα, τσιφλικά, Τουρκική ονομασία [μσν. κονάκι < τουρκ. konak `αρχοντικό]

[2] Το χωριό Λυγαριά βρίσκεται σε απόσταση 3 χιλιομέτρων από την Πηγή και ανήκει επίσης στο σημερινό  Δήμο Πύλης.

[3] Το χωριό Λιλή βρίσκεται σε απόσταση 5  χιλιομέτρων από την Πηγή και ανήκει επίσης στο σημερινό Δήμο Πύλης.

Οι συνθήκες αυτές επικράτησαν μέχρι την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881 όπου το κοινωνικό και πολιτικό σκηνικό «μεταμορφώνεται». Αν  και  δεν γνωρίζουμε πολλά για αυτή την περίοδο και τον τρόπο λειτουργίας της τοπικής κοινότητας, είναι σίγουρο πως το κονάκι κατασκευάστηκε την περίοδο της οθωμανοκρατίας και σε αυτό προφανώς οφείλεται και η ονομασία «κονάκι» όπου σημαίνει «αρχοντικό».

Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας από τους Τούρκους το 1881 ο πασάς της περιοχής  αποφασίζει πριν φύγει από την περιοχή να πουλήσει την περιουσία του. Έτσι το κονάκι μαζί με τις  γεωργικές εκτάσεις συνολικής  έκτασης  20.000  στρεμμάτων περίπου, και τα χωριά που αυτές περιελάμβαναν  πουλήθηκαν σε έναν ευκατάστατο χρυσοχόο από το Καρπενήσι, κάτοικο Κωνσταντινούπολης, τον Κωνσταντίνο Τσιτσόπουλο.

konaki (7)

 

Επάνω στο κτήριο σε μια μαρμάρινη πλάκα γράφει:

»AI EΠAYΛEIΣ ΠOYΛIANA KAI ΓOYPTZH HΓOPAΣΘHΣAN YΠO KΩNΣT. TΣITΣOΠOYΛOY TOY EK KAPΠENHΣIOY ETEI 1893 MAΪOY 31».

konaki (1)

Σύμφωνα λοιπόν με τις πληροφορίες που έχουμε αλλά και όπως πληροφορούμαστε και από την μαρμάρινη επιγραφή το κτήριο αγοράσθηκε το 1893 από τον Κωνσταντίνο Τσιτσόπουλο ο οποίος εγκαταστάθηκε στο κτήριο μαζί με την οικογένεια του λίγο αργότερα.

Ο νέος τσιφλικάς Κ. Τσιτσόπουλος προχώρησε σε πλήρη ανακαίνιση του αρχοντικού, το οποίο είχε υποστεί πολλές φθορές και παράλληλα διαμόρφωσε και ένα μικρό μέρος του περιβάλλοντα χώρου. Στη συνέχεια, ο νέος μεγαλοκτηματίας, συγκέντρωσε τους σκόρπιους οικισμούς στη σημερινή θέση της Πηγής (Μεγάλη Πουλιάνα τότε) κατασκευάζοντας ταυτόχρονα μακρόσυρτα οικήματα (μήκους 1.000 μ.) με δυο εισόδους ονομαζόμενα «σαρτάρες».

Τα οικήματα αυτά, χρησιμοποιούνταν ως βοηθητικά κτίρια για την αποθήκευση τροφίμων και την κατοικία ανθρώπων και ζώων. Στις αρχές του 1900, και πάλι με καταναγκαστική εργασία των κολίγων-κατοίκων της περιοχής, ο τσιφλικάς, σε μια έκταση 30 στρεμμάτων έξω από το χωριό, θα φύτευση ένα μικρό δάσος από μουριές με σκοπό την καλλιέργεια [4]μεταξιού. Το δάσος αυτό υπάρχει έως σήμερα.

Ο Τσιτσόπουλος πριν προχωρήσει στον διαχωρισμό των γεωργικών του εκτάσεων και τη δημιουργία οικισμών,  αντιλαμβανόμενος τον κίνδυνο για ενδεχόμενο ξεσηκωμό των κολίγων,  πήρε την απόφαση να αποκτήσει συνεταίρο. Το ρόλο αυτό ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Ζαβιτσιάνος. Ο Κωνσταντίνος Ζαβιτσιάνος (1879-1951), ήταν ένας ευκατάστατος  Κερκυραίος  δικηγόρος,  πολιτικός και τέως  διοικητής της Εθνικής Τραπέζης Ελλάδος. Εκλέχθηκε βουλευτής Κέρκυρας με το κόμμα των «Φιλελευθέρων» του Ε. Βενιζέλου τον Αύγουστος του 1910 και κατά την βουλευτική του θητεία διετέλεσε πρόεδρος της Βουλής και υπουργός Εσωτερικών.

Στις αρχές του 1910 ο Κ. Ζαβιτσιάνος παντρεύτηκε την κόρη του τσιφλικά Κ. Τσιτσόπουλου, την Ευαγγελία (Λιλή) Τσιτσοπούλου κάτι το οποίο μετέτρεψε την επαγγελματική συνεργασία των δύο ανδρών σε «οικογενειακή επιχείρηση». Μετά τον γάμο της κόρης του με τον Ζαβιτσιάνο ο Κ. Τσιτσόπουλος έδωσε το όνομα της κόρης του σε έναν από τους οικισμούς της «επικράτειάς» του, στο σημερινό οικισμό της κοινότητας  Παραποτάμου, το χωρίο Λιλή, που φέρει αυτό το όνομα μέχρι σήμερα. Το 1920 η κυβέρνηση του Θεσσαλού Ν. Πλαστήρα αποφασίζει την αναδιανομή της Θεσσαλικής γης και έτσι όλη η περιουσία των δυο τσιφλικάδων θα περάσει στην δικαιοδοσία του κράτους.

Το κονάκι και η αυλή των 25 περίπου στρεμμάτων αγοράσθηκαν μέσω Τραπέζης από τον μεσίτη Ηλία Πετρούτσο ο οποίος μετακόμισε λίγο αργότερα στο κτήριο. Στα χρόνια που ακολούθησαν το αρχοντικό παρέμεινε στη ιδιοκτησία της οικογένειας, καθώς μετά τον θάνατο του Η. Πετρούτσου το κληρονόμησε η σύζυγος του Μαρίνα όπου διέμεινε σε αυτό με τον νέο σύζυγο της Αθανάσιο Δερβέναγα ως το τέλος της ζωής τους. Στα χρόνια της κατοχής το κτήριο επιτάχθηκε από τους Γερμανούς και αποτέλεσε τοπικό διοικητήριο της περιοχής. Το 1986 η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Θεσσαλίας, θα ανακήρυξη το κτήριο ως «διατηρητέο». Μετά τον θάνατο και της τελευταίας ενοίκου η ιδιοκτησία του κτηρίου και της οικοπεδικής έκτασης θα περάσει στα χέρια των εγγονιών της, του Ευάγγελου και της Μαρίνας Πετρούτσου.

 Το Κονάκι σήμερα

konaki (2)

Η ιδέα για την αγορά του αρχοντικού ξεκίνησε το 1996, από το τότε Κοινοτικό Συμβούλιο. Τελικός προχώρησε και ολοκληρώθηκε το 2003. Ο τότε δήμαρχος κ. Νικόλαος Τόλιας και οι ιδιοκτήτες του διατηρητέου κτιρίου αλλά και της οικοπεδικής έκτασης των 25 στρεμμάτων, τα αδέρφια Ευάγγελος και Μαρίνα Πετρούτσου, υπέγραψαν τα συμβόλαια αγοράς και πώλησης αντίστοιχα ύψους 352.000 ευρώ (120 περίπου εκατ. Δρχ.).

Η τότε Δημοτική αρχή έφτιαξε τη σκεπή του κτηρίου υπό το βλέμμα της Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών  Έργων Θεσσαλίας δίνοντας του μερικά χρόνια ζωής ακόμα. Σήμερα, το κτήριο έχει υποστεί τεράστιες υλικές ζημιές και σίγουρα αν δεν αξιοποιηθεί σύντομα θα καταρρεύσει. Η αδιαφορία των αρμόδιων φορέων θα έχει δυστυχώς ως αποτέλεσμα την κατάρρευση μιας ιστορίας 150 χρόνων τουλάχιστον».

 

(Το παρόν έργο έχει πληροφοριακό και ενημερωτικό χαρακτήρα. Σύμφωνα με τον νόμο 2121/1993 περί  Πνευματικής Ιδιοκτησίας, Συγγενικών Δικαιωμάτων και Πολιτιστικών Θεμάτων απαγορεύεται η αναδημοσίευση και η οποιαδήποτε επαναπροβολή του έργου χωρίς την άδεια του δημιουργού-δικαιούχου)

  

Ρήγας Νικόλαος-προπτυχιακός φοιτητής τμήματος Ιστορίας & Αρχαιολογίας-Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

e-mail: [email protected]

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 Ιστότοποι όπου χρησιμοποιήθηκαν για την διεκπεραίωση της εργασίας:

http://www.fatsimare.gr/retrophotoistories/2016/06/30/iagnostiistoriatisliliskaiokrymmenosthisayrosstinperioxit

 https://el.wiktionary.org/wiki/%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%AC%CE%BA%CE%B9

http://www.kathimerini.gr/383037/article/epikairothta/politikh/to-agrotiko-zhthma-sthn-ellada                                                                                 

 http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=17240               (Έκθεση  Υπηρεσίας  Νεωτέρων  Μνημείων και Τεχνικών  Έργων Θεσσαλίας-1986)

 Πληροφορητές/Πληροφορήτριες:

Αρδαλάς Στέργιος

 Κεραμίδα Ελένη

Κεραμίδα Βάϊα

Δήμου Κρυστάλλω

 Καραΐσκος Νικόλαος

Καραΐσκου Βάϊα

Μαυρογιάννης  Γεώργιος

 

Load More Related Articles
Load More In Βήμα των πολιτών
Comments are closed.

Check Also

Χ. Καλιώρα: Επειδή το «Πρώτα ο Άνθρωπος», δεν είναι επικοινωνιακό τρικ, αλλά επιλογή ζωής, συνεχίζουμε ξανά, όλοι μαζί!!!

Πριν από τέσσερα χρόνια ξεκίνησε, πρώτη φορά για εμένα, το ταξίδι της προσφοράς, στον απαι…