Ο Όσιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Του Πολυχρόνη Νταλάση

ΜΟΥΣΙΚΟ-ΥΜΝΟ-ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ

Ο  ΟΣΙΟΣ  ΙΩΑΝΝΗΣ  Ο  ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ

(676-756μ.Χ.), ὁ «Χρυσορρόας».

• Προστάτης τοῦ Σωματείου Ἱεροψαλτῶν Τρικάλων.
• Ἐπ’ εὐκαιρίᾳ τῆς Ἑορτῆς του (4 Δεκεμβρίου)
• Άφιέρωμα στὰ 41 χρόνια τοῦ Σωματείου Ἱεροψαλτῶν

Τοῦ κ. Πολυχρόνη Στέφ. Νταλάση,

• Συν)χου Δασκάλου, Καθηγητοῦ Μουσικῆς,
• Ἐπιτίμου Προέδρου τοῦ Σωματείου
• Ὀφφικιαλίου  Πρωτοψάλτου  Ἱερᾶς Μητροπόλεως Τρίκκης &  Σταγῶν

Στὶς 4 Δεκεμβρίου εἶναι ἡ Ἑορτὴ τοῦ Ὁσίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Προστάτου τοῦ Σωματείου Ἱεροψαλτῶν Νομοῦ Τρικάλων «ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ».

Τὴν Δευτέρα 3η Δεκεμβρίου 2018 καὶ ἀπὸ ὥρα 6η μ.μ., παραμονὴ τῆς Ἑορτῆς τοῦ Ὁσίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Προστάτου τοῦ Σωματείου Ἱεροψαλτῶν Τρικάλων «ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ», θὰ τελεσθῆ στὸν Ι. Ν. Ἁγίας Ἐπισκέψεως τῆς πόλεώς μας Μέγας Ἀρχιερατικὸς Πανηγυρικὸς Ἑσπερινός, μετ’ ἀρτοκλασίας καὶ θείου κηρύγματος,  χοροστατοῦντος τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας κ.κ. Χρυσοστόμου .Τοὺς ἐορτίους ὕμνους θὰ ψάλῃ  ὁ πολυμελὴς Βυζαντινὸς Χορὸς τοῦ Σωματείου, κατανεμημένος εἰς  τὰ δύο ἀναλόγια τοῦ Ι. Ναοῦ..

Ο «ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΕΡΟΨΑΛΤΟΥ», στὸ  10^ο  ἄρθρο ( ΔΙΑΛΜΒΑΝΕΙ: «Καθιερώνεται ἡ 4η Δεκεμβρίου ἑκάστου ἔτους, κατὰ τὴν ὁποία  ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία τιμᾶ τὴ μνήμη τοῦ μεγάλου Μελωδοῦ καὶ Ὑμνογράφου αὐτῆς Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, ὡς ἡμέρα τῆς Ἑορτῆς τῆς Πανελλήνιας Ὁμοσπονδίας Συλλόγων Ἱεροψαλτῶν Ἐλλλάδος καὶ πάντων των  κατὰ τόπους Συλλόγων Ἱεροψαλτῶν».

Ἐπ’ εὐκαιρίᾳ τῆς ἑορτῆς αὐτῆς γράφεται τὸ παρὸν σημείωμα  διὰ τὸν Ὅσιον Ἰωάννην τὸν Δαμασκηνόν.

Ἀφιερώνεται στὴν 41) ἐτίαν τοῦ Σωματείου καὶ στοὺς συναδέλφους Ἱεροψάλτες , Καθηγητὲς Σπουδαστές, φιλεόρτους καὶ ἐραστὲς τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς καὶ Ψαλτικῆς Τέχνης.

Συνεορτάζουν οἱ Ἅγιοι:

•  Ἡ συγχορεύουσα ταῖς  φρονίμοις Παρθένοις, ἡ πάνσεμνος, ἡ θεόκλητος Ἁγία  Βαρβάρα ἡ Μεγαλομάρτυς καὶ
• ὁ « τῶν Ἀγράφων ὁ γόνος… τῆς Μονῆς Κορώνας (καὶ ὄχι Κορώνης) τὸ κλέος», ὁ Ἐπίσκοπος Φαναρίου νέος Ἱερομάρτυς Σεραφείμ.    

 

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΝ

« Τὰς μὲν οὒν ἀπὸ τῆς Μουσικῆς ἀπαρχὰς τῷ Θεῷ

κατὰ χρέος ἀνατιθέντες, ἐν τῆ ἱερᾷ ψάλλειν Ἐκκλησίᾳ ταχθέντες, ἐν  κατανύξει τὸν Θεόν, τὸν ἀοράτως ἐκεῖ παρόντα δοξολογήσωμεν»

(Χειρόγραφον Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ)

Η  ΕΙΚΩΝ  ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΕΙΟΥ ΙΕΡΟΨΑΛΤΩΝ

ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ ( Ἔργον ΑΛΜΠΑΝΗ, 1978)

 

Ὁ Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς γεννήθηκε στὴ Δαμασκὸ τῆς Συρίας, ἀπὸ ἐπιφανῆ Ἑλληνοσυριακὴ Χριστιανικὴ οἰκογένεια, ποὺ εἶχε ἀξίωμα στοὺς Σαρακηνούς.

Ἦτο υἱὸς τοῦ Σουλτανικοῦ θησαυροφύλακος Σεργίου καὶ μορφώθηκε παρὰ τοῦ Κοσμᾶ τοῦ ξένου, τοῦ λεγομένου Ἰκέτου, τοῦ σοφοῦ, εὐσεβεστάτου καὶ ἐναρέτου τῆς ἐποχῆς ἐκείνης ἀνδρός, τὸν ὁποῖον, ἐξηγόρασε ὁ Σέργιος ἀπὸ τοὺς πειρατὲς.

Στὴν ἐξαγορὰ τοῦ μεγάλου Διδασκάλου συμπεριελήφθη καὶ ἕνας νεαρός, συνομλιξ τοῦ Δαμασκηνοῦ, ὁ Κοσμᾶς, ὁ μετέπειτα Ἁγιοπολίτης.     Καὶ οἱ  δύο αὐτοὶ ἀφοῦ ἀνδρώθηκαν, ἐπειδὴ τοὺς ἐξέλαβαν ὡς εἰκονολάτρες, ἀναγκάσθηκαν νὰ ἐκπατρισθοῦν στὰ Ἱεροσόλυμα. Ἐκεῖ συνέγραψαν ἄπειρους ὕμνους, καὶ κανόνες, ὁ μὲν Κοσμᾶς σὲ πεζὸν λόγο, ὁ δὲ Δαμασκηνὸς σὲ ἔμμετρον.

Κατόπιν ὁ μὲν Κοσμᾶς χειροτονήθηκε εἰς ἐπίσκοπον Μαϊουμᾶ, ὁ δὲ Δαμασκηνὸς ἐκάρη εἰς μοναχὸν καὶ ἀνεχώρησεν στὴν Μονὴν τοῦ Ἁγίου Σάββα, ὡς ἁπλοῦς μοναχός. Ἐκεῖ συνέγραψε τὸ μέγα ἔργον του καὶ συνεπλήρωσε τὸ τυπικόν του Ἁγίου Σάββα.

Ἀπὸ τὸν Πατριάρχη Ἱεροσολύμων Ἰωάννη τὸν Ε΄(706-735) χειροτονήθηκε πρεσβύτερος.

Δὲν ἐδέχθη ἀξιώματα μεγαλύτερα ἀπὸ τὸ τοῦ πρεσβυτέρου.

Ἐπολέμησε μὲ τὸν λόγον του καὶ τὴ γραφίδα του δριμύτατα τοὺς εἰκονομάχους καὶ συνετέλεσε στὴν κατίσχυση τῆς Ἐκκλησίας στὶς μάχες ποὺ δόθηκαν κατὰ τὸν πνευματικὸ ἐκεῖνο πόλεμο τῆς εἰκονομαχίας.

Θεολόγος , Διδάσκαλος καὶ Ὑμνογράφος. Εἶναι ὁ Μεγάλος δογματικὸς της  Ὀρθοδοξίας

Πολυγραφότατος  καὶ μὲ εὐρύτερες γνώσεις, ἄφησε τεράστιο συγγραφικὸ ἔργο.

Τὰ συγγράμματα εἶναι Α΄.) Ἑρμηνευτικά, Β΄.) Δογματικά, Γ΄.)Ἀντιρρητικά,Δ΄.) Ὁμιλίαι, ΣΤ΄.) Ἁγιολογικά, Ζ΄.) Διάφορα , Η΄.) Ποιητικὰ

Ἔγραψε ἐπίσης διάφορες ὁμιλίες , βίους ἁγίων καὶ ἐγκώμια.

Τὸ σπουδαιότερο εἶναι ἡ «Πηγὴ Γνώσεως» ποὺ μεταφράστηκε καὶ στὰ Λατινικὰ καὶ εἶχε μεγάλη ἐπίδραση στοὺς μεταγενεστέρους Θεολόγους, τόσο στὴν Ἀνατολὴ ὅσο καὶ στὴ Δύση

Ἡ Ἐκκλησία βράβευσε τοὺς ἀγῶνες τοῦ Δαμασκηνοῦ.

Ὁ Δαμασκηνός  θεωρεῖται ὁ σπουδαιότερος σταθμὸς στὴν μουσική μας, δεδομένου ὅτι ἄλλαξε τὸ σύστημα τῆς Ἀμβροσίου γραφῆς μὲ ἄλλη δική του, τὴ Δαμασκήνειο (ἀγγιστροειδής).

Καθόρισε καὶ περιθρίγκωσε  τὴν Ἐκκλησιαστικὴ Μουσική.

Ὀνομάστηκε  καὶ «Μαΐστωρ» τῆς μουσικῆς. Κατεκόσμησε τὴν ἐνιαύσιον ἀκολουθίαν τῆς ἐκκλησίας δὶ’ ἀσμάτων

Χαραχτηρίζετα μέγας θεμελιωτὴς καὶ «πρώτη πηγὴ» της  μουσικῆς μας.

Σπουδάζει τὴν ἴδια μουσικὴ θεωρία ποὺ ἔρχεται ἐξελισσομένη ἀπὸ τὴν ἀρχαία ἐποχή.

Ἡ προσωπικότης τοῦ Ἰωάννου ὁλοκληρώνεται μὲ τὴν δημιουργικὴ προσφορὰ στὸν τομέα τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς.

Θεωρεῖται τὸ μεταίχμιο τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικής  καὶ νεώτερης  Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς.

Ἔγραψε «Γραμματική της Μουσικῆς ἢ Κανόνιον κατὰ τοὺς ὁρισμούς  καὶ τοὺς κανόνας τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς», κατ’ ἐρωταπόκρισιν καὶ σώζεται ἐπὶ περγαμηνῆς .

Δημιούργησε θεωρητικό, τακτοποίησε τοὺς ἤχους, ἁπλοποίησε τὶς γραμμὲς καὶ συνέγραψε τὴν Ὀκτώηχο, τὴ μνημειώδη συλλογὴ ὕμνων στοὺς ὀκτὼ ἤχους γιὰ τὶς ἀκο-λουθίες τῶν ἑσπερινῶν καὶ τῶν ὄρθρων τῶν Κυριακῶν.

Θεωρεῖται ὂ  κατ’ ἐξοχὴν συντάκτης της.

Ἡ Ὀκτώηχος (Ὀχταήχι), συμπληρωθεῖσα ἀργότερα καὶ ὑπὸ ἄλλων ὑμνογράφων, ἀπετέλεσε τὴν Παρακλητική.

Τὸ ἔργο τοῦτο θαυμάζεται γιὰ τὸν πλοῦτο τῶν δογματικῶν ἀληθειῶν ποὺ περιέχει.

Εἶναι τὸ γνωστὸ σὰν «Ὀχταήχι», πού, κατὰ τοὺς χρόνους τῆς μαύρης δουλείας, μάθαινε στὰ σκλαβόπουλα γράμματα, τὰ ἐνεθάρρυνε νὰ «μὴ σκιάζονται στὰ σκότη» καὶ  πὼς «ἡ Λευτεριά, σὰν τῆς αὐγής  τὸ Φεγγοβόλο ἀστέρι, τῆς νύχτας τὸ ξημέρωμα θὰ φέρῃ».

Ἡ Ὀκτώηχος. τῆς ὁποίας τοὺς ὕμνους ἀκολουθοῦν ὅλοι οἳ Ὀρθόδοξοι λαοί, θαυμάζεται γιὰ τὸ ὕψος τῶν δογματικῶν της ἐννοιῶν. . Εἶναι σπουδαιότατο ποιητικὸ καὶ μουσικὸ ἔργο τοῦ Δαμασκηνοῦ. Σ’ αὐτὴ ὁ Δαμασκηνὸς ἀπέκλεισε κάθε ξένο στοιχεῖο, ποὺ θύμιζε τὴν ἀρχαία θρησκεία.

Εἰς τὴν Ὀκτώηχον ἐφαρμόζεται ἅπασα ἡ θεωρία τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς μουσικῆς.

«Η  Ὀκτώηχος, κατὰ τὸν MILLER,  εἶναι ἡ «Θάλεια» τῶν Ὀρθοδόξων».

Σημειωτέον ὅτι «Θάλεια» ἦτο  τῶν ἀρειανῶν (αἱρετικῶν) ὑμνολογήματα.

Ἄξιον παρατηρήσεως εἶναι ὅτι τὸ  ὄνομα τοῦ Δαμάσκηνου ἁγίου IΩANNOY, κρύπτεται στὴν ἀκροστοιχίδα τῶν Δοξαστικῶν Θεοτοκίων τῶν ἀποστίχων τῆς Ὀκτωήχου, κατὰ τὴν ἕξης τάξη:

Ἰδοὺ πεπλήρωται ἡ τοῦ Ἠσαϊουυ πρόρρησις (ἦχος α΄).•

Ὢ θαύματος καινοῦ πάντων τῶν πάλαι (Ἦχος β΄)

Ἀσπόρως ἐκ θείου πνεύματος(Ἦχος γ’).

Νεῦσον παρακλήσεσι σῶν ἰκετών  (ἦχος δ’).

Ναὸς καὶ πύλη ὑπάρχεις (ἦχος πλ α’).

Ὁ ποιητὴς καὶ λυτρωτής μου, Πάναγνὲ (ἦχος πλ. β’).

Ὑπὸ τὴν σήν, Δέσποινα, (ἦχος βαρύς).

Ὕψιπετεστερος εἶναι ὁ Δαμασκη¬νός, ὡς εἰσηγητὴς-ποιητὴς στοὺς ἀσματικοὺς κανόνες, ὁ ὁποῖος ἐποίησε τοὺς ἀρίστους της Ἐκκλησίας. Αὐτοὶ εἶναι μεγαλοπρεπέστατοι, λαμπροὶ καὶ ἔξοχοι, ἰδίως τῶν Χριστουγέννων, τῶν Θεοφανείων, τοῦ Πάσχα καὶ τῆς Πεντηκοστῆς.

Συνέθεσε πάνω ἀπὸ ἑξήντα Κανόνες, ὅπως τὸν κανόνα «Ἀναστάσεως ἡμέρα…» τοῦ Πάσχα(μπορεῖ νὰ χαρακτηρισθεῖ ὡς πρότυπο ἐκκλησιαστικῆς ποιήσεως),  «Ἔσωσε λαόν…» τῶν Χριστουγέννων, «Στίβει θαλάσσης…»τῶν Θεοφανείων, «Θείω καλυφθεῖς…» τῆς Πεντηκοστῆς, «Ἀνοίξω τὸ στόμα μου …» τοῦ Εὐαγγελισμοῦ,  « Τῷ Σωτήρι Θεῷ…»τῆς Ἀναλήψεως, «Μωϋσῆς ἐν θαλάσσῃ προφητικῶς» τῆς  Μεταμορφώσεως, «Παρθένοι νεάνιδες» τῆς κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου , εἰς τὴν Ὑπαπαντή, εἰς τὴν Ὕψωση τοῦ Σταυροῦ,  εἰς τὸ Γενέσιον τῆς Θεοτόκου, εἰς τοὺς Προφήτας, εἰς τὴν σύλληψη τοῦ Προδρόμου  εἰς Ἀποστόλους , Ἁγίους κ.λπ. κ.λπ.

Ὁ Ἀγάπιος  ὁ μοναχὸς ἀποκαλεῖ τοὺς Κανόνας λαμπροτάτους, τὰ δὲ στιχηρὰ παναρμόνια.

Μὲ βάση τὸν λόγο γιὰ τὸ Πάσχα τοῦ Γρηγορίου τοῦ Ναζιανζηνοῦ, ποὺ ἀρχίζει «Ἀναστάσεως ἡμέρα , μακαρία ψυχή, λαμπρυνθῶμεν τῇ πανηγύρει, ἀλλήλους περιπτυξώμεθα, εἴπωμεν ἀδελφοὶ …καὶ οὕτω βοήσωμεν: Χριστὸς ἀνέστη ἐκ νεκρῶν…»  συνέθεσε τὸ πανηγυρικώτατον Δοξαστικὸν τῶν Αἴνων τοῦ Πάσχα «Ἀναστάσεως ἡμέρα καὶ λαμπρυνθῶμεν τὴ πανηγύρει…».

 

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

 

«Λοιπὸν οὗτος λέγεται ὁ ἀρχαιότερος διδάσκαλος καὶ πρωτουργὸς τῆς καθ’ ἠμᾶς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς , κατὰ τὰ σωζόμενα γεγραμμένα μέλη διὰ τῶν μουσικῶν χαρακτήρων. Αὐτὸς ἐποίησε τὴν Ὀκτώηχον, ἐδίδαξε τοὺς μεταγενεστέρους ψαλμωδούς, νὰ μὴν ἐκτίνωσιν, οὔτε νὰ παρεκτρέπωσι τὰς ψαλμωδίας  ἀπὸ τοὺς ὀκτὼ ἤχους…» (Χρυσάνθου: «Θεωρητικὸν Μέγα της Μουσικῆς»,Τεργέστη 1832).

Ἡ γλώσσα τῶν ὕμνων ἀρχαΐζουσα, ἡ μουσικὴ ὄμορφη καὶ κατανυκτική.

«Τῶν μὲν ἰαμβικῶν στίχων ἢ Εἱρμῶν τὰ μέτρα ὡς καὶ τῶν προλόγων αὐτῶν ἐλήφθησαν ἐκ τῶν τοῦ Σοφοκλέους καὶ Εὐριπίδου καὶ Αἰσχύλου,τῶν δὲ πεζῶν στίχων ἐκ τῶν τοῦ Ὁμήρου, Πινδάρου, Ἀριστοφάνους καὶ ἄλλων».

Μερικὰ ἐνδεικτικὰ παραδείγματα:

Εἰς τὸν Πρῶτον Ἦχον: Τὸ «Ἔσωσε λαὸν θαυματουργῶν Δεσπότης» (Χριστουγέννων) κατὰ τὸ «Ποὺ τὰς φίλας δήτ’ εὐφρόνας δείξεις, ἄναξ» (Εὐριπ.Ἑκάβη 828).

 

Εἰς τὸν Δεύτερον ἦχον: Τὸ «Ἐχθροῦ ζωφώδους καὶ βεβορβορωμένου»(Θεοφανείων) κατὰ τὸ «Οὐ σωφρονήσεις; οὐ μαθῶν ὃς εἰ φύσιν»(Σόφ,Αἴας μαστιγ.1259)

Εἰς Τρίτον ἦχον: Τὸ «Ἐβόησε σοὶ ἰδὼν ὁ πρέσβυς»( Ὑπαπαντῆς), κατὰ τὸ «Αὐτὰρ ὁ σύλα πῶμα φαρέτρης»(Ὁμήρου Ἰλιὰς Β,716)

Εἰς Τέταρον ἦχον:Τὸ «Θείῳ καλυφθεῖς ὁ βραδύγλωσσος γνώφῳ» (Πεντηκοστῆς) κατὰ τὸ «Ὅταν ὁ δαίμων εὐροή, πεποιθέναι»(Αἰσχύλου Πέρσαι, 601).

Εἰς Πλάγιον πρῶτον ἦχον:Τὸ «Ἵππον καὶ ἀναβάτην εἰς θάλασσαν ἐρυθρὰν»(Εἱρμὸς Κανόνος Πλ.Ά) κατὰ τὸ «Ἄλλοι μὲν παρὰ νηυσὶ ἀριστῆες Παναχαιῶν» (Ὄμ.Ἰλιάς, Κ.).

Εἰς τὸν πλ.Β΄ἦχον:Τὸ «Χριστός μου δύναμις Θεὸς καὶ Κύριος» (Τελώνου & Φαρισαίου) ,κατὰ τὸ «Ὤχθησαν δ’ἀνὰ δῶμα Διὸς θεοὶ» (Ἀριστοφ.Σφῆκες, 1009).

Εἰς βαρὺν ἦχον: Τὸ «Ὁ πατρικοὺς κόλπους μὴ λιπῶν»(Κανόνος Ἀναστασίμου), κατὰ τὸ  «Ὡς ἂρ ’ἔφαν , Πρίαμος δ’ Ἑλένην ἐκαλέσσατο φωνὴ» ( Ὄμ.Ἰλ.Γ,161)

Καὶ εἰς ἦχον πλ.Δ΄: Τὸ «Ἀλλότριον τῶν μητέρων ἡ παρθενία»(( Γενέσιον τῆς Θεοτόκου,Θ΄Ὠδή…) κατὰ τὸ  «Ἃ ξύνισμεν τοίσιν ἴπποις, βουλόμεθ’ ἐπαινέσαι»(Ἀριστοφάνους Ἰππῆς,595).

Ἐποίησε ὃ Δαμασκηνὸς τροπάρια καὶ στιχηρὰ ὡς :«Ἐπὶ σοῖ χαίρει κεχαριτωμένη πᾶσα ἡ κτίσις», «τὴν  πασαν ἐλπίδα μου εἰς σὲ ἀνατιθημι», ἀργὰ μελωδήματα, ὡς τὰ ὀκτὼ μέγιστα κεκραγάρια, τὰ προωδίκά του Ἀκάθιστου Ὕμνου ἕως «τὸ προσταχθὲν μυοτικῶς», τὸ ἀργὸν δίχορον «Τῇ Ὑπερμάχῳ», τὸ «Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος», τὸ εἷς ἦχον Ἃ’ Κοινωνικὸν «Γεύσασθε»,  τὸ Χερουβικὸν «Νῦν αἱ δυνάμεις (πλ. β) καθίσματα, Χερουβικά, Κοινωνικὰ .λπ. ἕνα μάθημα «Προστασία τῶν Χριστιανῶν».

Τὰ ἑσπέρια στιχηρὰ τῆς Πεντηκοστῆς «Παράδοξα σήμερον…», «Τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον φῶς καὶ ζωὴ , πνεῦμα σοφίας…». Μελοποίησε  τὰ 8 μέγιστα «Κεκραγάρια».

Ἡ συμβολικὴ στενογραφικὴ γραφή, προϊόντος του χρόνου, ἐξηγήθη ἀναλυτικώτερα καὶ πιστότατα ὑπὸ διαφόρων κατὰ καιρούς  μουσικοδιδασκάλων , καὶ πρὸ παντός τοῦ Ἰωάννου Μαΐστορος τοῦ Κουκουζέλους(1100) μ.Χ, τοῦ Μπαλασίου ἱερέως τοῦ Νομοφύλακος, Ἰωάννου τοῦ Πρωτοψάλτου τοῦ Τραπεζουντίου(+1756).

Τὰ μεγάλα μαθήματα μετέφερε στὴ δική του γραφὴ (ἀναλυτικώτερα)  ὁ περιώνυμος καὶ περικλεὴς μουσικός του ΙΗ αἰῶνος Πέτρος  Πελοποννησιος(+1777, ἐκ Σκήτης Λακεδαίμονος) , Λαμπαδάριος τῆς Μεγάλης του χριστοῦ Ἐκκλησίας, τὸν 18ο αἰώνα , στὴ νέα δὲ  μέθοδο οἱ Διδάσκαλοι Γρηγόριος ὁ Λευΐτης Πρωτοψάλτης τῆς Μεγάλης του Χριστοῦ Ἐκκλησίας καὶ Χουρμούζιος ὃ Χαρτοφύλαξ.

Ὁ Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς ἀναδείχθηκε ἕνας ἀπὸ τοὺς μέγιστους δογματικούς της ὀρθοδοξίας μας, μεγάλη προσωπικότης, κορυφαῖος Διδάσκαλος τῆς Ἐκκλησίας, μέγας Θεολόγος τῆς ἐποχῆς του.

Διακρίθηκε γιὰ τὴν προσήλωσή  τοῦ στὶς  παραδόσεις, θεωρεῖται καὶ κατατάσσεται μεταξὺ μεγαλυτέρων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας.

Συνθέτης καὶ θεωρητικὰ διάσημος.

Ὁ μεγάλος αὐτὸς Ἱεράρχης χαρακτηρίστηκε ὡς ὁ «Ὀρφεὺς» τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς.

Εἶναι ὁ μέγας μεταρρυθμιστὴς της  Βυζαντινῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, ὁ ὁποῖος ἐπενόησε τὴν ἀγγιστροειδὴ συμβολικὴ παρασημαντική.

Φιλόσοφος, συγγραφεὺς πλείστων θεολογικῶν ἔργων, ποιητὴς κοὶ συνθέτης ὕμνων Βυζαντινῆς Μουσικῆς.

Ἄξιον λόγου εἶναι τὸ ὅ,τι ἡ μουσικὴ τοῦ εἰσήχθη τὸν Θ’ (9ον) αἰώνα στὴν ὁμόδοξη Ρωσσία.

Φιλοσόφησε ἐπάνω στὴ μουσικὴ καὶ παραδέχθη¬κε τὶς μελωδίες ἐκεῖνες οἱ ὁποῖες συντελοῦν στὴν ἀνύψωση τῶν ἀνθρώπων πρὸς τὸν Θεόν.     Θεωρεῖται ὁ ὅσιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς ἰσοδύναμος μὲ τὸν Ρωμανὸν τὸν Μελωδόν.

Πρὸ τοῦ θανάτου τοῦ συνέθεσε τὴν Νεκρώσιμον ἀκολουθίαν, ἡ ὁποία ἐψάλη στὴν κηδεία του(τὴν ἴδια ἔχουμε καὶ σήμερα).

Γνωστὰ εἶναι τὰ 26 ἰδιόμελα στὴν ἀκολουθία τοῦ ἐξοδικοῦ.

Ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία ψάλλει καὶ χαρακτηρίζει αὐτὸν ὅτι εἶναι «ἠδύφωνος αὐλός», «θεόφθόγγος λύρα τῆς σοφίας τοῦ πνεύματος», «κιθάρα μελουργός», «λιγυρὰ θεία λύρα», «κινύρα παναρμόνιος», «ὄργανον εὐηχέστατον», «σάλπιγγα καλλακέλαδος», ποὺ «κατεφαίδρυνε. ἐνθεαστικώτατα τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ».

Τὴν παραμονὴν τῆς ἐορτής  δίδεται ἡ εὐκαιρία στὸ φιλέορτο , φιλακόλουθο καὶ φιλόμουσο πλήρωμα τοῦ Ναοῦ νὰ ἀπολαύσει τοὺς ὕμνους, ποὺ θὰ ψάλουν πολυμελείς  χοροὶ Ψαλτῶν τοῦ Σωματείου μας, πρὸς τιμὴν τῆς ἑορτῆς του, ἕνας ἀπὸ τοὺς ὁποίους εἶναι:

«Τί σὲ ὀνομάσωμεν, Ἅγιε; Θεολόγον Ἰωάννην  ἢ Δαυίδ  τὸν μελωδόν; Πνευματέμφορον κινύραν ἢ αὐλὸν ποιμενικόν; Γλυκαίνεις ἀκοὴν γὰρ καὶ διάνοιαν. Εὐφραίνεις Ἐκκλησίας τὰ συστήματα. Καὶ μελιρρύτοις σοῖς φθέγμασι,  καταγλαΐζεις τὰ πέρατα. Ἱκέτευε, τοῦ σωθῆναι   τὰς ψυχὰς  ἠμῶν».

 

Ὕμνος εἰς τὸν Ὅσιον ἐγράφη ὑπὸ τοῦ ἐλλογιμωτάτου Χρήστου Χατζηχρήστου (1900) (Παράρτημα Ἐκκλησιαστικῆς Ἀληθείας τοῦ ἐν Πατριαρχείοις Ἐκκλησιαστικοῦ Μουσικοῦ Συλλόγου, τεῦχος δεύτερον,1 Ἰουνίου 1900, σέλ.164).)  καὶ ἐμελοποιήθη ὑπὸ τοῦ Γραμματέως τοῦ Συλλόγου Μάρκου Βασιλείου, τυχῶν τοῦ πρώτου βραβείου εἰς τὸν σχετικὸν διαγωνισμὸν τοῦ Συλλόγου(ὅ.π.π. τεῦχος πέμπτον,1 Νοεμβρίου 1902,σέλ.316).

Στροφὴ α΄.

«Ἐκ χειλέων τῶν Ἀγγέλων/ὑφαιρῶν τὰς μελωδίας

/καὶ καιρῷ ἐκτιναχθέντι /ἐκ πλευρών  Αὐτῶν χρυσῶν/

ἔγραφες ἐνθέῳ ζήλῳ τὰς / μολπάς σου τὰς ἠδείας,/

ἐν σταλάγματι ἐμβάπτων/ οὐρανίων μελισσῶν.

Στροφὴ β΄.

Καὶ ἀνύψωσας Ἁγίων /τὰς χορείας τῶν Μαρτύρων,/

τοὺς ἐνθέους τούτων ἄθλους/ὑψηλαῖς ὠδαῖς τιμῶν,/

Ἐν ναοῖς δὲ διαχέων/θεῖον Ἁρμονίας μύρον/

Ὡς ἐν λιχανῷ τὸν Μέγαν ἐκδηλοῖς Θεὸν ἠμῶν./

 

Στροφὴ γ΄.

Ἐκ τῶν σῶν ἐναρμονίων /καὶ μελισταγῶν χειλέων/

θίασος τῶν θαυμαστῶν Σου/στάγμα ὑφελῶν μικρὸν/

ἀπὸ στέρνων εὐγνωμόνων/καὶ ἐκ καρδιῶν ἐνθέων/

χάριτος καλὸν παιάνα /Σοὶ προσάδει καὶ φαιδρόν./

Ἐπωδός:

Δέξαι, θεῖε Ἰωάννη,/

σέμνωμα Δαμασκηνῶν! /

δέξαι , μουσουργὲ τὸν πανυ,/

ὕμνον μελωδῷ καινὸν»

Ὁ ὕμνος αὐτὸς μελοποιήθηκε καὶ ἀπὸ τὸν Ἄρχοντα Μουσικοδιδάσκλον τῆς Μεγάλης του Χριστοῦ Ἐκκλησίας ἀείμνηστον  Ἀβραὰμ Εὐθυμιάδην(σὲ ρυθμὸν τρίσημον)

 

Βιβλιογραφία:

 

1.  Ἐκκλησιατικὸς Μουσικὸς Σύλλογος Κῶν)πόλεως: Παράρτημα Ἐκκλ. Ἀληθείας 1900-1907.
2.  Καρὰς Σίμων: Ἡ Βυζαντινὴ Μουσικὴ σημειογραφία, Ἀθῆναι 1932.
3.  Οἰκονόμου Φίλιππος: Βυζαντινὴ Ἐκκλησιαστικὴ Μουσικὴ καὶ Ψαλμωδία, Αἴγιο 2001.
4.  Παπαδόπουλος Γ. Ἱστορικὴ Ἐπισκόπησις τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, ἔκδ.ΤΕΡΤΙΟΣ. Κατερίνη 1990.
5.  Παπαδόπουλος Γ..Λεξικὸν τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς .ἔκδ.Πανελλ. Συνέσμου Ἱεροψαλτῶν, Ἀθήνα 1995.
6.  Παπαδοπουλος Γ.: Συμβολαὶ εἰς τὴν Ἱστορίαν τῆς παρ’ ἠμὶν Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, Ἀθῆναι 1890
7.  Σουϊδας: Βυζαντινὸ Λεξικό, (ἐπιμ. Β. Κατσαρός), Ἐκδόσεις Θύραθεν, Ἀθήνα 2002.
8.  Τολίκα Ὀλυμπία: Ἐπίτομο Ἐγκυκλοπαιδικὸ Λεξικὸ τῆς Βύζ.Μουσικῆς, Ἔκδ.ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΕΧΝΗΣ 1993.
9.  Φάβης Βασίλειος: Λῆμμα εἰς τὴν Μεγάλην Ἑλληνικὴν Ἐγκυκλοπαίδειαν.
10.  Χατζηθεοδώρου Θ, (σημειώσεις Π. Νταλάση, ἀπὸ τὶς παραδόσεις στὸ «Ἑλληνικὸν Ὠδεῖον Ἀθηνῶν» 1963-65).
11.  Χρήστου Πᾶν. : Λῆμμα εἰς τὴν Θ.Η.Ἐγκυκλοπαίδεια.
12.  Χρύσανθος Μαδύτων: Μέγα Θεωρητικό της Μουσικῆς,Τεργέστη 1832.
13.  Χρυσοχοϊδης: Λῆμμα εἰς τὴν Μεγάλην Ἑλληνικὴν Ἐγκυκλοπαίδειαν «ΠΥΡΣΟΥ-ΔΡΑΝΔΑΚΗ».
14. Πολυχρόνη & Παναγιώτας Νταλάση: Συνοπτικὴ Ἱστορία τῆς Μουσικῆς», Τρίκαλα, 1987.