Η Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική και οι γνήσιοι εκφραστές της

ΕΙΣ ΤΙΜΗΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗΝ

ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ.

ΚΟΥΤΣΙΚΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ(1936-2018)  ΘΕΟΛΟΓΟΣ, ΛΥΚΕΙΑΡΧΗΣ , ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗΣ, ΧΟΡΑΡΧΗΣ.

• ΑΡΘΡΟΝ ΤΟΥ ( ΠΡΟ 35 ΕΤΊΑΣ) ΜΕ ΘΕΜΑ:

« Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙ ΓΝΗΣΙΟΙ ΕΚΦΡΑΣΤΕΣ ΤΗΣ»

• ΧΡΟΝΙΚΟΝ ΤΗΣ ΕΚΔΗΜΙΑΣ  ΤΟΥ

Γράφει, επιμελείται & παρουσιάζει ο Πολυχρόνης Νταλάσης

Τὴν  11^ην  Δεκεμβρίου 1985, δημοσιεύθηκε στὶς τοπικές ἐφημερίδες  «ΠΡΩΪΝΟΣ ΛΟΓΟΣ», «Η ΕΡΕΥΝΑ» & «ΤΡΙΚΑΛΙΝΑ ΝΕΑ», άρθρον του αοιδήμου ‘Αριστοτέλη Κούτσικου, Ἐκπαιδευτικού, Πρωτοψάλτου Ι.Ν. Αγίου Αθανασίου (Μπάρας) , Προέδρου του Σωματείου Ἱεροψαλτῶν Τρικάλων μὲ θέμα:   «Η Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική καί οί γνήσιοι εκφραστές της».  

Από το προσωπικό άρχείο μας , μὲ ἐπιμέλειά μας (πιστή ψηφιακή ἀντιγραφή) το δίνουμε για επαναδημοσίευση, με την  συμπλήρωση 40 ημερών από την κοίμησή του, παραθέτοντας στο τέλος και σύντομο ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΕΚΔΗΜΙΑΣ ΤΟΥ(Ἐξέδήμησε προς Κύριον την 1^η Ἰανουαρίου  2018).

Α΄. ΤΟ ΑΡΘΡΟ  ΤΟΥ:

« Η Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική

και οι γνήσιοι εκφραστές της».

Του Αριστ. Κούτσικου, Προέδρου Σωματείου Ιεροψαλτών Τρικάλων

« Τό χαρακτηριστικό γνώρισμα τής θαυμάσιας ελληνικής φυλής μας στή διαδρομή της Ιστορίας της είναι αναμφίβολα η έντονη θρησκευτικό­τητά της.

Ιδιαίτερα δε στην χριστιανική επο­χή φαίνεται να κορυφώνεται άπ’ τα πρώτα χρόνια της επικράτησης του χριστιανισμού. Αυτό φαίνεται καθαρά όχι μόνο απ’ την ραγδαία εξάπλωση του χριστιανισμού σε ολόκληρο τον κόσμο, αλλά και από την ανάπτυξη της χριστιανικής φιλοσοφίας και των τεχνών (ζωγραφική – άγιογραφία – ποίηση – πεζογραφία – μουσική) που αναντίρρητα διακρίνονται για τη μοναδικότητά τους και προκαλούν το ενδιαφέρον και τόν θαυμασμό ολό­κληρου του σύγχρονου κόσμου.

Κρίνουμε σκόπιμο να περιορισ­τούμε μόνο στη Μουσική της Εκκλη­σίας μας και στους γνησιώτερους εκφραστές της.

Η Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσι­κή σαν τέχνη έχει τις ρίζες της στην Αρχαία Ελληνική Μουσική, η οποία χρησιμοποιούσε τα τρία γένη – διατονικό – χρωματικό – εναρμόνιο και τα όποια εξακολουθεί να χρησιμο­ποιεί και σήμερα τόσο η Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική, όσο και η άθάνατη Δημοτική μας Μουσική.

Απ’ τους δεκαπέντε (15) τρόπους που χρησιμοποιούσε η άρχαία ελληνι­κή μουσική, η Βυζαντινή διατήρησε τους οκτώ (8), που τους ονόμασε «ήχους» απορρίπτοντας τους υπόλοιπούς σαν άσεμνους, σατιρικούς και θηλυπρεπείς. Έτσι οι ήχοι της Βυζαντινής μας Μουσικής διακρίνο­νται για τη σοβαρότητά τους, την επιβλητικότητά τους και την υποβλητικόπητά τους.

Ο «προσωδιακός» ρυθμός που χαρακτηρίζει την Αρχαία Ελληνική Μουσική δεν βρίσκει την απόλυτη έκφρασή της στη Βυζαντινή και αντικαθίσταται απ’ τον «Τονικό» ρυθμό, και τούτο γιατί ο μελωδός επιθυμεί ν’ αγγίξει περισσότερο τη χριστιανική ψυχή και με τη θεολογία του ποιήματος σε συνδυασμό φυσικά και με τη μουσική του επένδυση.

Μ’ αύτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται, πέρα άπ’ τό ύφος τής Μουσικής, και τό «ήθος» της, που διακρίνεται σε «διασταλτικό», σε «συσταλτικό» και σε «ησυχαστικό».

Με το ήθος λοιπόν της Μουσικής μας ο μελωδός δημιουργεί και την  ανάλογη ψυχική κατάστασι στον άκροατή και τον κάνει κοινωνό και μέτοχο ενός άλλου κόσμου ιδεατού, άγγελικού, επουράνιου. Η επίδραση συνεπώς της Βυζαντινής Εκκλησια­στικής Μουσικής στην ευγενή και αγωνιώσα χριστιανική ψυχή είναι και μεγάλη και επωφελής.

Όπως όμως κάθε τέχνη χωρίς τον γνήσιο εκφραστή της είναι νεκρή, έτσι ασφαλώς και η Μουσική χωρίς το δικό της αυθεντικό εκφραστή είναι νεκρή. Είναι θαμμένος θησαυρός.

Χωρίς καμμιά αμφιβολία ό γνησιώτερος και αύθεντικώτερος εκφραστής της Μουσικής της Εκκλησίας μας είναι ο ΙΕΡΟΨΑΛΤΗΣ. Αύτός θα δώσει την πνοή στη νεκρή σημαδοφωνία της. Αυτός θα εκφράσει τα ύπέροχα νοήματα της χριστιανικής ποίησης. Αυτός θα αφυπνίσει, θα τέρψει, θά μεταρσιώνει τον χριστιανό. Αυτός θα γίνει η γέφυρα ουρανού και γης. Αυτός θα συναρπάσει την καρδιά του πιστού και θα την αποκολλήσει απ’ τα εφήμερα οδηγώντας την στα αιώνια.

Ο Ιεροψάλτης, ο αθόρυβος και άοκνος αυτός εργάτης της Εκκλη­σίας είναι πράγματι η «ψυχή» της χριστιανικής λατρείας. Είναι ο αμεσώτερος και αναγκαιότερος συνερ­γάτης του Ιερουργού Κληρικού. Χωρίς αυτόν είναι αδύνατο να ευοδωθεί και να επιτύχει το  λειτουρ­γικό έργο της Εκκλησίας.

Σεμνός, αθόρυβος, σοβαρός, άο­κνος, πρόθυμος, αξιοπρεπής, τρέχει στις επάλξεις του θείου λειτουργήματός του. Προσφέρει στο ιερό αναλόγιο όλες του τις δυνάμεις. Αναλίσκεται εργαζόμενος, παρά τις φοβερές προειδοποιήσεις των άρμοδίων ιατρών ότι διατρεχει άμεσο κίνδυνο η ύγεία του. Ποιός άραγε τον νοιώθει; Ποιός διανοείται με ποιά ψυχική δύναμη μπορεί να ψάλει, όταν κι αυτός σαν άνθρωπος πνίγεται στα τεράστια καθημερινά  προβλήματα της ζωής, τις θλίψεις, τις στενοχώριες.

Με ποιά δύναμη και ποιο κουράγιο να ψάλει και να τέρψει το ευγενές ακροατήριό του, όταν προ ολίγων μόλις ήμερών αποχωρίστηκε προσφι­λές του πρόσωπο, ή όταν μεταφέρει οικογενειακό μέλος του από γιατρό σε γιατρό και από νοσοκομείο σε νοσοκομείο, άντιμετωπίζοντας μάλι­στα και οξύ οικονομικό πρόβλημα;

Και όμως! Κάθε Κυριακή και κάθε εορτή ο Ιεροψάλτης «παρών» στις επάλξεις της Θείας Λατρείας. Δίνει όλες του τις δυνάμεις. Ξεπερνάει τις θλίψεις και τους ψυχικούς πόνους του, τις στενοχώριες του, τα έντονα και πολύπλοκα προβλήματά του, τον ίδιο τον εαυτό του. Σέβεται απόλυτα και εκπροσωπεί επάξια το εκλεκτό του ακροατήριο, τον Λαό.

Τις αγνές αυτές χριστιανικές ψυχές των ενοριιτών του που διψούν από θεία μελωδία και που γι αυτό «κρέμονται» απ’ τα χείλη του. προσφέρει τα πάντα και ζητάει ελάχιστα. Ζητάει αγάπη. κατανόηση, συμπαράστάση, στο θέαρεστο εργο του.

Του αναγνωρίζεται άραγε; Δυ­στυχώς δεν μπορούμε ν’ απαντήσουμε ανεπιφύλακτα θετικά. Με πικρία διαπιστώνουμε ότι και η Πολιτεία και η Διοικούσα Εκκλησία έχουν τό μέρος της ευθύνης τους απέναντι στον αφανή αυτόν ήρωα. Οφείλουν να το προσέξουν σαν κάποια τάξη ανθρώπων ισότιμη με τις αλλες. Είναι κι αυτός εργάτης στο κοινωνικό σύνολο προσφέροντας όχι μόνο υπέροχο κοινωνικό έργο, αλλά διαφυλάσσοντας τον ατίμητο θησαυ­ρό της μουσικής παράδοσης της φυλής μας. Ουδέποτε αρνείται, μόνο υπακούει, ουδέποτε φυγοπονεί, μό­νο προσφέρει. Γιατί λοιπόν και η Πολιτεία και η Διοικούσα Εκκλησία δεν προσπαθούν να τον κατανοή­σουν και να τον αποκαταστήσουν κοινωνικά σαν όλους τους ΄Ελληνες Χριστιανούς πολίτες που προσφέ­ρουν κάποιο κοινωνικό έργο; Γιατί δεν συμφωνούν να εντάξουν και αυτή την παραμελημένη κατηγορία των Ιεροψαλτών στον εν γένει υπαλληλικό χώρο, τη στιγμή μάλιστα που η Εκκλησία παραχωρεί μέρος της εκκλησιαστικής περιουσίας στην Πο­λιτεία και η επιβάρυνση της Πολι­τείας θα είναι μηδαμηνή;  Πού είναι ή δυσκολία;

Γιατί δεν προχωράει σθεναρά η Διοικούσα Εκκλησία στην απαίτηση για την άμεση καταξίωση και αποκατάσταση των Ιεροψαλτών και δέχεται να βλέπει εκδηλη την πικρία, των στενότερων συνεργατών της στα πρόσωπά τους; Αποτελεί πίστη όλων των Ιεροψαλτών τής Ελλάδος, ότι είναι καιρός να ακουσθεί σθεναρή η φωνή της Διοικούσας Εκκλησίας για τη δικαίωση των Ιεροψαλτών και την αποκατάστασή τους στο κοινωνικό σύνολο, ώστε να νοιώσουν και έκείνοι ότι είναι οργανικά μέλη του Εθνικού κορμού της χώρας μας.

 Βέβαια αναγνωρίζουμε ότι υπάρχουν δυσκολίες και προβλήματα. Πιστεύ­ουμε όμως ακράδαντα ότι με πνεύμα αγαστής συνεργασίας και καλόπι­στου και παραγωγικού διαλόγου θα βρεθεί η ενδεδειγμένη λύση.

Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι ύπάρχουν πολλοί Αρχιερείς της Ορθόδο­ξης Εκκλησίας μας που κατενόησαν βαθύτατα το πρόβλημα των Ιεροψαλ­τών και αγωνίζονται για τη λύση του.

Οι Αρχιερείς αυτοί αποτελούν τους φωτεινούς φάρους και την κρυφή ελπίδα του Ιεροψαλτικού κόσμου.

Οί Ιεροψάλτες της Ιεράς Μητροπόλεως Τρίκκης και Σταγών έχουν απτές αποδείξεις και αδιαμφιαβήτητα στοιχεία απ’ τα όποια αντλούν το δικαίωμα να θέλουν να κατατάξουν τον Μητροπολίτη τους κ.κ. ΑΛΕΞΙΟ στις φωτεινές εκείνες πατερικές μορφές που διακρίνονται από τη λεπτή ευαισθησία και έντονη αγάπη προς τους Ιεροψάλτες. Δεν είναι στο χαρακτήρα μας οι φιλοφρονήσεις, εννοούμε ακριβώς τα όσα γράφουμε,

Είμαστε σε θέση να βεβαιώσουμε τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη μας, ότι οι Ιεροψάλτες της I. Μητρόπολης Τρίκκης και Σταγών αισθάνονται έντονα και το ενδιαφέρον και την άγάπη και τη στοργή και την αμέριστη συμπαράσταση του Μη­τροπολίτη τους και δεν μπορούν να αποφύγουν τον πειρασμό να δηλώ­σουν οτι οι άλλοι Ιεροψάλτες, άλλων Μητροπόλεων, τους «ζηλεύουν», με την καλή φυσικά έννοια του όρου.

Πιστεύουμε άπόλυτα ότι, με τη  βοήθεια της Διοικούσης Εκκλησίας, η όποία άσφαλώς θα δεχθεί και τις ευμενείς προτάσεις και πολλών άλλων εκλεκτών πατερικών μορφών και της Ελληνικής Πολιτείας, τό πρόβλημα των Ιεροψαλτών θα βρει γρήγορα τη λύση του μέ αποτέλεσμα να δικαιωθούν και οι αφανείς αυτοί εργάτες του Χριστιανικού αναλο­γίου. Το ελπίζουμε και το ευχόμαστε.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ  ΚΟΥΤΣΙΚΟΣ

Πρόεδρος τού Σωματ. Ιεροψαλτών Τρικάλων

«ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ».

Β΄) ΧΡΟΝΙΚΟΝ ΤΗΣ  ΕΚΔΗΜΙΑΣ.

Ἐξεδήμησεν πρὸς Κύριον τὸ ἀπόγευμα τῆς πρώτης τοῦ Νέου ἔτους 2018 ὁ Ἀριστοτέλης Κούτσικος, Θεολόγος, Λυκειάρχης, Πρωτοψάλτης, Χοράρχης,ἐτῶν 82, κάτοικος Φαρκαδόνος.

Μεγάλο τὸ πένθος εἰς τὴν περιφερεια Δήμου Φαρκαδόνος.

Μεσίστιος ἡ Σημαία εἰς τὴν κεντρικήν πλατεῖαν τῆς ὁμωνύμου Κωμοπόλεως.

Ὁ κώδων τοῦ Ἱ.Ν. σήμανε πενθήμως. Πλῆθος  κόσμου , τῆς τοπικῆς κοινωνίας και ἀπό Θεσσαλικές κ.λπ πόλεις,  τὸν συνώδευσε  εις την τελευταιαν  επίγειον κατοικίαν

Ἡ Νεκρώσιμος ‘Ακολουθία ἐψάλη εἰς τὸν Ἱερὸν Ναὸς Πέτρου & Παύλου τῆς κωμοπόλεως Φαρκαδόνος τὴν 12^ην μεσημβρινὴν τῆς 2ας Ἰανουαρίου 2018. Ἔλαβον μέρος οἱ κληρικοί:

1. Χρύσανθος ( Καρυῶν Τρικάλων)
2. Δημήτριος Κυρίτσης ( Ἁγίου Νικολάου τοῦ ἐκ Μετσόβου)
3. Νικόλαος Χατζιάρας ( Ἁγ. Ἀθανασίου Πυργετοῦ)
4. Ἰωάννης Παΐλας ( Πέτρου & Παύλου Φαρκαδόνος)
5. Ἀθανάσιος Κούτσιας (Πέτρου & Παύλου Φαρκαδόνος)
6. Άλέξανδρος Κακαδιάρης( Κεραμίδι)
7. Βασίλειος Μαυραπόστολος (Γεωργανάδες)
8. Ἀπόστολος Γιαννουλᾶς ( Νομή)
9. Γεώργιος Διβανὲς (Ζάρκου)
10. Συμπροσευχόμενοι: π. Ἱερόθεος-Γεώργιος Πιπελές ( Μάνδρα Λαρίσης)
11. Σωτήριος Ντάφης ( Ἁγ.θεοδώρων Λαρίσης)

Χορός Ἱεροψαλτῶν

Παρευρέθησαν  καὶ ἔψαλλαν οἱ Ἱεροψάλτες:

1. Καλαμπάκας Παναγιώτης , Καθηγητής Πρόεδρος Σωματείου Ἱεροψαλτων Τρικάλων «ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ», Πρωτοψάλτης Ἱ.Μ.Ν Ἁγίου Νικολάου Τρικάλων),
2. Νταλάσης Πολυχρόνης, Δάσκαλος, Ἐπίτιμος Πρόεδρος Σωματείου Ἱεροψαλτων Τρικάλων «ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ», Ἐπιτιμος Πρωτοψάλτης Ἱ.Ν.Ζ.Πηγῆς Σαραγίων-Τρικάλων.
3. Καλλιάρας Χρῖστος, Καθηγητής, Πρωτοψάλτης Ἱ.Ν.Ἁγ. Ἀθανασίου Πυργετοῦ Τρικάλων.
4. Ἀπόστολος Κωσταδήμας, Πρωτοψάλτης Ἱ.Ν. Ἁγ. Ἀποστόλων Φαρκαδόνος
5. Μιχαλάκης Ιωάννης Ἱεροψάλτης Πετρωτοῦ
6. Ντίνας Ἄρης , Μουσικός, Λαμπαδάριος Ἱ.Ν.Ἁγ. Παρασκευῆς Φλαμουλίου Τρικάλων.
7. Σκύφτας Κωνσταντῖνος, Καθηγητὴς Μουσικολογίας Ἀριστοτελείου Παν)μίου Θεσσαλονίκης
8. Κούλιος Ἀθανάσιος (Ἱεροψάλτης, Πέτρινο Καρδίτσης).
9. Τσιατσιάβας Ἀθανασιος
10. Βασίλειος Δημάκης.
11. Χρῖστος Ψάλλας-Δικηγόρος – Πρωτοψάλτης (πρώην Παναγίας ΦανερωμένηςΤρικάλων) κ.

Τὸν μεταστᾶντα ἀπεχαιρέτησαν :

Ἡ κ. Μπότη Δέσποινα Πρόεδρος τοῦ Συλλόγου Βλάχων,

Ὁ κ. Ἀρδανιώτης Δημητριος Καθηγητὴς δυτεροβαθμιας Ἐκπ)σης και Πρωτοψάλτης Σερρῶν ,Μαθητής τοῦ Ἀριστοτέλη,

Ὁ κ. Νικόλαος Ἰακωβῆς, συν)χος Δάσκαλος, κουμπάρος τοῦ Τέλη.

Μετἀ τὴν ταφήν ἐδόθη ὁ καθιερωμένος «καφές» και παρετέθη «τρἀπεζα παρηγορίας» εἰς το «ΙΡΙΔΑ» τοῦ κ. Ξάνθου Νάτσινα.

Ὁ Ἀριστοτέλης Κούτσικος  Βιογραφεῖται εἰς Μουσικολογικά Βιβλία και Λεξικά .

Ὁ Θεὸς νὰ τὸν ἀναπάυσει εἰς τὰς αἰωνίους Μονάς και να χαρίση παρηγορίαν στὰ παιδιά του, ἐγγόνια του καὶ στοὺς συγγενεῖς του. Τέλη θα σε]θυμόμαστε πάντα.Αἰωνία ἡ μνήμη σου.

ΠΟΛΥΧΡΟΝΗΣ ΝΤΑΛΑΣΗΣ.

*Ο Πολυχρόνης Νταλάσης, είναι Συν)χος Δάσκαλος, Καθηγητής Μουσικῆς, Ὀφφικιάλιος  Ἅρχων Πρωτοψάλτης Ἱερᾶς Μητροπόλεως  Τρίκκης & Σταγῶν,Ἐπίτιμος Πρωτοψάλτης Ἱ.Ν.Ζ.Πηγῆς(Σαραγίων),Τρικάλων, Ἐπιτιμος Πρόεδρος Σωματείου Ἱεροψαλτῶν Τρικάλων.