Ο «θησαυρός» των Γόμφων
Ο προϊστάμενος της ΙΕ’ Εφορείας Κλασικών Αρχαιοτήτων κ. Αθανάσιος Τζαφάλιας, εξιστορεί το πώς έφθασε στους πλουσιότερους τάφους της αρχαίας Θεσσαλίας & μιλά για την ανάγκη να αποκτήσουν & τα Τρίκαλα ένα Μουσείο
Η συνέντευξη που ακολουθεί, δόθηκε στην εφημερίδα ¨Ελευθερία» της Λάρισας & στην συνάδελφο Λένα Κισσάβου, Κυριακή 6-1-2002
Χρυσά κοσμήματα εξαιρετικής τέχνης, νομίσματα, ένα ακέραιο σφυρήλατο αγαλμάτιο σκύλου κι άλλα σημαντικότατα πλούσια ευρήματα, που χρονολογούνται στο 1ο τέταρτο του 3ου αι. π.Χ., έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη της ΙΕ΄Εφορείας Κλασικών Αρχαιοτήτων της Λάρισας, στους Γόμφους Τρικάλων.
Πρόκειται για μια από τις πλουσιότερες ανασκαφές της Αρχ. Υπηρεσίας, όσον αφορά στην αξία των ευρημάτων της, τα οποία άλλωστε αποκαλύπτουν σημαντικές πτυχές της ιστορίας της αρχαίας Θεσσαλίας γενικότερα & συμπληρώνουν μια ακόμη ενότητα του άγνωστου παρελθόντος της, καθώς σύμφωνα με τον αρχαιολόγο – προϊστάμενο Κο Αθ. Τζαφάλια, «δεν υπάρχουν πηγές, παρά ελάχιστες για την αρχαία Θεσσαλία, η ιστορία της οποίας ουσιαστικά στήνεται από τα ευρήματα που αποκαλύπτονται…».
Τα συγκεκριμένα ευρήματα φαίνεται να αποτελούν μόνο την αρχή ενός ασύλητου πλούτου, που ήταν καλά κρυμμένος στη γη της ευρύτερης περιοχής της αρχαίας πόλης των Γόμφων & Αρχ. Υπηρεσία προσανατολίζεται σε νέα ανασκαφή, με βάσιμες ελπίδες ότι θα υπάρξουν & νέες εκπλήξεις.
Για τις ανασκαφές των Γόμφων τα ευρήματα, αλλά & τα ιστορικά στοιχεία που μας δίνουν, μιλήσαμε με τον Κο Τζαφάλια, ο οποίος υποστήριξε μεταξύ άλλων ότι αυτά & πολλά άλλα ακόμη που έχουν έρθει στο φως στο Ν. Τρικάλων, θα πρέπει να γίνουν προσπάθειες να βρουν τη θέση που τους αξίζει σ’ ένα ανάλογο μουσείο στα Τρίκαλα.
Συγκεκριμένα, όσον αφορά στις πρώτες ανασκαφές που άρχισαν το Σεπτέμβριο του 2000, κατά τις οποίες βρέθηκαν τα προαναφερόμενα ευρήματα, αλλά & στην επιλογή του αρχαιολόγου Κου Τζαφάλια να προχωρήσει σε ανασκαφές στη συγκεκριμένη θέση της αρχαίας πόλης των Γόμφων, ο ίδιος είπε: «Γνωρίζουμε τη φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων, για τους τάφους τους & ειδικότερα ότι οι πλούσιοι θάβονταν & σε ταφικούς τύμβους, προκειμένου & μετά θάνατον να δείχνουν την διαφορετικότητά τους στην οικονομική θέση που είχαν εν ζωή. Ας πούμε ότι είχαν μια επιδειξιομανία!
Όταν λοιπόν εντοπίστηκε ο πρώτος τάφος στο λόφο «Λογγαράκος», πού προεξέχει από την υπόλοιπη πεδιάδα, όπου οι «απλοί θνητοί» είναι θαμμένοι, κατάλαβα, ότι σε αυτό το σημείο θα είχαμε πολύ σοβαρά ευρήματα & χρειαζόταν πολλή δουλειά. Με αυτό το σκεπτικό λοιπόν, ξεκινήσαμε από το συγκεκριμένο σημείο του νεκροταφείου, διότι ξέρουμε πολύ καλά & από τις υπόλοιπες θεσσαλικές πόλεις, όπου βρίσκουμε ασύλητους τάφους, ότι οι τάφοι που καλύπτονται από ταφικούς τύμβους, που είναι εμφανείς & τους βλέπουν οι διερχόμενοι, είναι πλούσιοι τάφοι. Τελικά, έχουμε βρει τους πλουσιότερους τάφους μέχρι τώρα στη Θεσσαλία».
Σχετικά με το τι ανακαλύφτηκε σ’ αυτή τη θέση του νεκροταφείου των Γόμφων, ο Κος Τζαφάλιας μας ανέφερε. «Κατά την ανασκαφική έρευνα που διενήργησε η ΙΕ’ Εφορεία Κλασικών Αρχαιοτήτων, σε συνεργασία με τον Δ. Γόμφων το Σεπτέμβριο του 2000 στο νεκροταφείο των αρχαίων Γόμφων, το οποίο εκτείνεται στη θέση «Λογγαράκος» της κτηματικής περιφέρειας των σημερινών Γόμφων, αποκαλύφθηκαν έξι οικογενειακοί κιβωτιόσχημοι τάφοι, οι οποίοι χρονολογούνται στο 1ο τέταρτο του 3ου αι. π.Χ, περίπου στο 280 με 275 π.Χ., όταν βασιλιάς της Μακεδονίας ήταν ο Αντίγονος Γονατάς, ο οποίος κυβέρνησε περίπου 40χρόνια & ήταν από τους μακροβιότερους Μακεδόνες βασιλιάδες.
Και αναφέρομαι στη Μακεδονία, γιατί τα ευρήματα, μας αποκάλυψαν τη σχέση της πόλης με αυτή, από την άποψη ότι παρόμοια, εκτός από μια – δυο περιπτώσεις, όπως αυτό του αγαλματίου σκύλου, που είναι μοναδικό κομμάτι, έχουν βρεθεί & σε ανασκαφές στη Μακεδονία. Συγκεκριμένα: Τάφος 1. Περιείχε έναν νεκρό & ένα πήλινο αγγείο. Τάφος 2. Περιείχε δύο αργυρές οστεοθήκες με τα οστά δύο νεκρών σε καλή κατάσταση διατήρησης, ένα ακέραιο σιδερένιο ξίφος με θήκη, μια ακέραιη σιδερένια στλεγγίδα, ακέραιο αργυρό σφυρήλατο αγαλμάτιο σκύλου, χρυσό νόμισα(Δανάκη), δύο ασημένιες σπάτουλες(ιατρικά εργαλεία), αρκετά πήλινα αγγεία & αρκετές χρυσές κλωστές ύφανσης.
Τάφος 3. Περιείχε έναν νεκρό & πήλινα αγγεία, διαλυμένο χρυσό περίαπτο με πλήθος(πέραν των 800)χρυσών μικροσκοπικών εξαρτημάτων(φήφοι, ρόδακες, ελάσματα, κόμβοι, δακτύλιοι, σπείρες κ.τ.λ.), ασημένιο νόμισμα, χάλκινο νόμισμα, δύο χρυσά σκουλαρίκια, δύο χρυσά περιδέραια & αρκετά πήλινα αγγεία.
Τάφος 4. Περιείχε μια παιδική ταφή, ένα χάλκινο νόμισμα, θραύσματα χρυσού στεφάνου & ένα πήλινο αγγείο. Τάφος 5. Περιείχε μια ταφή, ένα πήλινο αγγείο, δύο χρυσά σκουλαρίκια & ένα χρυσό περιδέραιο. Τάφος 6. Περιείχε μια ταφή, τρία τεμάχια από χρυσό περιδέραιο & θραύσματα πήλινων αγγείων.
ΤΙ ΑΠΟΚΑΛΥΨΑΝ ΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
Σύμφωνα με τον Κο Τζαφάλια, τα ευρήματα έδωσαν σημαντικά στοιχεία για την ιστορία της αρχαίας πόλης των Γόμφων, για την οποία ο ίδιος μας ενημερώνει αναλυτικότερα: «Η αρχαία πόλη Γόμφοι είχε πολύ μεγάλη σημασία για τους Μακεδόνες, οι οποίοι διέθεσαν πάρα πολλά κεφάλαια για την οχύρωσή της, δεδομένου ότι η θέση της ήταν στρατηγική, καθώς ήλεγχε τη διάβαση από τη Θεσσαλία προς την Πίνδο, προς μια περιοχή που λεγόταν Αθαμανία, την Ήπειρο.
Στην πόλη εγκαταστάθηκε μακεδονική φρουρά από τον Φίλιππο Β’, τον πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, καθώς & μακεδονικός πληθυσμός, στα μέσα του 4ου αι. π.Χ., μετά το 354π.Χ.. Ο Φίλιππος Β’, από τους πιο μεγάλους στρατηλάτες της αρχαιότητας, προσπαθούσε να διαφυλάξει τα νώτα του, οχυρώνοντας πόλεις της Ελλάδας που είχαν στρατηγική θέση, όπως κι αυτή των Γόμφων. Μάλιστα ο ίδιος για τους Γόμφους έτρεφε ιδιαίτερο ενδιαφέρον & μετονόμασε σε Φιλιππόπολη. Βεβαίως επρόκειτο για μια μεγάλη πόλη, όπου υπήρχαν πολιτισμικές ανταλλαγές. Ο μακεδονικός πληθυσμός που εγκαταστάθηκε σ΄αυτή, είχε φέρει φυσικά πολλά πολιτισμικά στοιχεία από τον τόπο του, έγινε μια μίξη με τα ντόπια & έχουμε αποτελέσματα αυτού στην τέχνη. Τα ευρήματα μαρτυρούν ότι αυτή την περίοδο στον τόπο αυτό υπήρχε μια μεγάλη οικονομική άνθηση.
Επίσης, σύμφωνα με όσα έχουμε βρει & αφορούν στην τέχνη της εποχής, παρουσιάζεται το μεγάλο ζητούμενο για μένα, αν υπήρχαν εκεί εργαστήρια. Δεν ξέρουμε αν τα κοσμήματα που βρέθηκαν είναι μεταφερμένα από την Μακεδονία, αν κι εγώ έχω τις επιφυλάξεις μου γι’ αυτό. Υπάρχουν ενδείξεις ότι υπήρχαν κάποια εργαστήρια, που σημαίνει ότι η πόλη αυτή ήταν πάρα πολύ ανθηρή οικονομικά.
Στην πορεία των ανασκαφών μπορεί να ανακαλύψουμε σημαντικότερα & συγκεκριμένα στοιχεία, αλλά μέχρι στιγμής αυτά που έχουμε μέχρι τώρα δείχνουν ότι υπήρχε υψηλή ποιότητα ζωής με ιδιαίτερα αξιόλογη τέχνη. Οι Γόμφοι ήταν από τις σπουδαιότερες αρχαίες πόλεις της Θεσσαλίας, που έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην οικονομία & στον πολιτισμό της».
ΑΝΑΜΕΝΟΝΤΑΙ ΝΕΕΣ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ
Σημειώνεται ότι πρώτες ανασκαφές, που έγιναν τον Σεπτέμβριο του 2000, σταμάτησαν στις αρχές Οκτωβρίου του ίδιου έτους, φέρνοντας στο φως τα ευρήματα που μας παρουσίασε ο Κος Τζαφάλιας, ενώ ακολούθησαν πέρυσι ανασκαφές (2001)στον ίδιον χώρο, οι οποίες δεν απέδωσαν. Η εκτίμηση του Κου Τζαφάλια είναι ότι «…οι οικογενειακοί τάφοι δεν έχουν να μας δώσουν τίποτα περισσότερο, καθώς έχουμε εξαντλήσει κάθε έρευνα, αλλά αποκτήσαμε σημαντικές ενδείξεις για να συνεχίσουμε φέτος(2002) τις ανασκαφές σε μια άλλη θέση».
Για τον ρυθμό των ανασκαφών που στους περισσότερους θα φανεί πολύ αργός, αφού αυτές γίνονται για λίγους μήνες κάθε χρόνο & σταματούν για να ξαναρχίσουν μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα μηνών, ο Κος Τζαφάλιας μας διευκρινίζει: «Οι ανασκαφές στην ύπαιθρο γίνονται βάσει κάποιας στρατηγικής. Δηλαδή, όταν αρχίσουμε κάτι, πρέπει μέσα στο διάστημα που μας επιτρέπουν οι πιστώσεις να κινηθούμε, να το έχουμε ολοκληρώσει. Δεν μπορώ να αρχίσω κάτι & να το αφήσω στη μέση, προσφέροντάς το έτοιμη βορά στους αρχαιοκάπηλους.
Ο φόβος επιδρομής αρχαιοκαπήλων στον αρχαιολογικό χώρο είναι ο βασικότερος λόγος που προσπαθούμε να ολοκληρώσουμε άμεσα τις ανασκαφικές έρευνες, σταδιακά, κομμάτι-κομμάτι, ώστε να μην βρίσκονται εκτεθειμένες σπουδαίες αρχαιότητες. Φέτος(2002) τις ανασκαφές στην περιοχή των Γόμφων θα τις αρχίσουμε από συγκεκριμένο σημείο, όπου πιστεύω ότι εκεί θα έχουμε αξιόλογα ευρήματα. Πρέπει να σημειωθεί ότι περιοχή φυλάσσεται & 3 φύλακες περιοδεύουν σ’ αυτήν καθημερινά.
ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΝΑ ΜΕΙΝΟΥΝ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΤΟΥΣ
Τα ευρήματα αυτή την περίοδο(2002)συντηρούνται ακόμη & υπάρχει περίπτωση αρκετά θραύσματα να συναρμολογηθούν & ο συνολικός αριθμός των ακέραιων, χρυσών κυρίως κοσμημάτων, να αυξηθεί.
Όλα φυλάσσονται & συντηρούνται σε αποθήκες & εργαστήρια της ΙΕ’ Εφορείας Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων της Λάρισας, αλλά για τον Κο Τζαφάλια αυτά & πολλά άλλα που έχουν βρεθεί στο Ν. Τρικάλων, θα πρέπει να εκτεθούν σε μουσείο στα Τρίκαλα, αφού θα έχει ολοκληρωθεί πλήρως η συντήρησή τους. Ειδικότερα ο ίδιος υποστήριξε: «Αγαπώ πολύ τα Τρίκαλα, ίσως & για έναν παραπάνω λόγο, που οι πρώτες μου ανασκαφές το 1976 που ήρθα στη Λάρισα, ξεκίνησαν από εκεί. Όμως με ενοχλεί κάτι. Δεν καταφέραμε όλα αυτά τα χρόνια να κάνουμε ένα Μουσείο στα Τρίκαλα. Το μουσείο της Λάρισας ολοκληρώνεται σύντομα & είναι μεγαλοπρεπές. Η Καρδίτσα έχει ολοκληρώσει το μουσείο της. Μικρό μεν, αλλά συμπαθητικό & μια πόλη σαν τα Τρίκαλα να μην έχει καταφέρει να κάνει ένα μουσείο! Το τι φταίει δεν μπορώ να το πω αυτή την στιγμή. Έχουν γίνει διάφορες κινήσεις προς αυτόν τον στόχο, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.
Είναι ανάγκη να βρεθεί ο τρόπος & ο χώρος για να στηθεί ένα μουσείο, γιατί αισθάνομαι πολύ άσχημα το κεφάλι του Ασκληπειού, που βρέθηκε στα Τρίκαλα, η περίφημη στήλη του Εχένικου… κι άλλα ευρήματα που βρέθηκαν στο νομό & είναι έτοιμα να εκτεθούν, να βρίσκονται στην αποθήκη στη Λάρισα. Κατά τη δική μου άποψη, τα αρχαία, ο πολιτισμός πρέπει να μένουν σαν κοινωνικό αγαθό στον τόπο που τα γέννησε. Πρέπει αυτά τα ευρήματα να γυρίσουν στα Τρίκαλα, να εκτεθούν στα Τρίκαλα, όχι μόνο αυτά, γιατί υπάρχουν εκατοντάδες ευρήματα από την περιοχή των Τρικάλων στην Λάρισα. Ο Ν. Τρικάλων έχει πραγματικούς θησαυρούς, αρκετοί απ’ αυτούς παλιότερα & πριν έρθω ακόμη εγώ εδώ, πήγαιναν στο Βόλο, στην Αθήνα & στη Θεσσαλονίκη. Όμως ένας μεγάλος αριθμός ευρημάτων είναι στη Λάρισα.
Σε περίπτωση που γίνει ένα Μουσείο στα Τρίκαλα, αναμφίβολα αυτά που υπάρχουν στη Λάρισα θα μεταφερθούν για να εκτεθούν εκεί, γιατί εκεί ανήκουν».
